Werking van een slaapzak
Jij houdt je slaapzak warm
Lichaamswarmte verdwijnt op verschillende manieren als je aan het slapen bent en je materiaal is cruciaal om dat verlies te regelen. Bij koude temperaturen wil je warmteverlies zoveel mogelijk beperken, bij heel warm weer wil je net warmte kwijt geraken. Je voelt het nu al aan, één slaapzak voor alle condities bestaat niet.
- Radiatie of uitstraling: je lichaam zendt heel wat warmte uit. Je slaapzak moet die warmte kunnen vasthouden anders krijg je het koud en kan je niet meer slapen.
- Convectie: door wind of bewegingen van lucht (vb. in je luchtmatras) wordt ook warmte afgevoerd. Een tent is daarom ook warmer dan een tarp of open lucht.
- Respiratie: ook via je ademhaling (de warme lucht die je uitblaast) verlies je lichaamswarmte.
- Conductie: een slaapmat moet je beschermen voor het contact met de koude grond of sneeuw. Hoe kouder het oppervlak waarop je slaapt, hoe groter het belang van een slaapmat. Meer daarover in ons artikel 'Hoe kies ik een slaapmat?'
Het hoofddoel van een slaapzak is het vasthouden van de warmte van je basaal metabolisme (dit is de warmteproductie van een lichaam in rust) in een laag rond het lichaam. Hoe kouder de omgevingstemperatuur, hoe groter de nood aan isolatie. Je lichaam is namelijk maar beperkt in staat om de kerntemperatuur op peil te houden . De mens heeft nood aan kledij en isolatie om zich te beschermen van de omgeving.
Verwachte nachttemperatuur
Als er een slaapzak aangeschaft of gehuurd moet worden in functie van een specifieke tocht, dan moet je je in eerste instantie afvragen bij welke nachttemperaturen je de slaapzak zult gebruiken. Klimaattabellen zijn te vinden op meteorologische sites (landspecifiek of algemeen vb. yr.no, meteoblue.com). Hou daarbij rekening met de hoogte van het weerstation en vergelijk de hoogte waarop je gaat slapen.
Uit ervaring blijkt dat je een slaapzak maar in beperkte mate kan ‘upgraden’ door het gebruik van extra (thermische) kledij, een beter isolerende mat of een liner (in zijde, katoen of fleece), fles met warm water, etc. Ventileren is nog altijd gemakkelijker dan extra isoleren. Daarom kies je een slaapzak beter iets te warm, dan te koud. Tijdens de tocht en door veroudering, verliest hij altijd in meer of mindere mate aan isolerend vermogen. Extra marge is dus nodig.
Als je een slaapzak wil die ruim inzetbaar moet zijn over verschillende seizoenen zal het altijd zoeken zijn naar een compromis. Kies je slaapzak niet op een temperatuur die eerder uitzonderlijk is om te vermijden dat je het merendeel van de tijd met een over gedimensioneerde slaapzak rond loopt maar behelp je op zo’n moment met extra kledij of maak gebruik een hut. Wie doorheen het hele jaar op hoogte wilt kamperen, zal uiteindelijk meerdere slaapzakken nodig hebben.
Onze richtlijnen wat betreft het temperatuurbereik (= comforttemperatuur, verder in dit artikel meer uitleg hierover):
- Zomerse bergtochten (slapen tot 2.500m hoogte): tussen 0 en -5°C is ruim inzetbaar.
- Voor bergtochten die tussen grofweg maart en november liggen reken je best op een -10°C comforttemperatuur.
- Met een slaapzak met een comforttemperatuur van -15°C kan je ook winterse tochten plannen. In de koudste wintermaanden en in noordelijke gebieden moet je uitkijken naar slaapzakken van -25°C of dieper). Onderschat het gevaar van bevriezing niet!
Criteria om een slaapzak te beoordelen
Er zijn een drietal variabelen die iedere slaapzak uniek maken:
- Temperatuurbereik (EN 13537 rating als handvat maar soms moet je ook zelf een inschatting maken)
- Type vulling (dons versus synthetisch)
- Uitvoering (mummy slaapzak, quilt)
Temperatuurbereik
Vroeger kon de fabrikant eender wat beweren over de slaapzak die hij maakt en werd er gegoocheld met cijfers die op niets waren gebaseerd. Te dikwijls werd door loze verkooppraatjes de consument op een verkeerd been gezet en ging hij eerder een koude nacht tegemoet dan dat hij zich knus zou voelen in zijn laatste aankoop. Er waren wel al testen maar iedereen hanteerde verschillende meetmethodes zodat er geen enkele houvast was voor de gemiddelde consument.
Charlie en de EN13537 norm
Begin 2000 installeerde Europa de EN13537 norm in een poging om een standaardtest te ontwikkelen zodat iedere slaapzak op eenzelfde manier kon worden getest binnen verschillende testinstituten. Na wat bijsturingen is deze test algemeen aanvaard maar niet iedere fabrikant maakt er gebruik o.a. omwille van de kostprijs.
De referentie in deze test is het basaal metabolisme van een 30-jarige man van 70 kg en 1,75m. De vrouw is even oud, weegt 60kg en is 1,70m. Een gemiddelde vrouw heeft een lager basaal metabolisme dan een gemiddelde man én ook de leeftijd speelt een rol.
bron:http://faqhow.com/wp-content/uploads/2015/12/how-basal-metabolic-rate-affects-weight-loss_1.jpg
In een gestandaardiseerde opstelling wordt een dummy/mannequin verbonden met temperatuursensoren en verwarmingselementen die de lichaamswarmte moeten simuleren. De dummy wordt in de testslaapzak gelegd. Charlie, zo wordt de dummy soms genoemd, draagt een basislaag met muts en ligt op een mat. Hij ligt in een klimaatgecontroleerde kamer.
De isolatiewaarde van de slaapzak wordt berekend op basis van de gegevens van de omgeving en de “huidtemperatuur” van de dummy. Op die manier wordt het ‘bereik’ van de slaapzak bepaald:
- De comfort temperatuur is de laagste buitentemperatuur waarbij een standaard vrouw zich comfortabel voelt in haar slaapzak.
- De limiet comfort temperatuur is de laagste buitentemperatuur waarbij een standaard man (in foetushouding!) comfortabel kan slapen.
- De extreme temperatuur geeft aan wat de drempel is naar onderkoeling. Aan deze waarde hecht je bij de aankoop best weinig waarde aan.
Slaapsysteem: De slaapzak-slaapmat tandem
Slaapzakken worden getest op een mat met een R waarde rond de 5,5. Gebruik je een mat met een lagere R waarde dan presteert de slaapzak minder goed dan het label belooft en heb je eigenlijk een isolerender slaapzak nodig om dit deels te compenseren.
Omstandigheden | warm | koel | koud | extreem |
---|---|---|---|---|
Temperatuur tijdens de nacht | 10°C | 0°C | -6°C | -18°C |
R-waarde van de slaapmat | Onder 2 | 2 – 3.9 | 4 – 5.4 | 5.5+ |
Slaapzak: Temperatuur Rating | -1°C of lager | -6°C of lager | -10°C of lager | -18°C of lager |
(vertaling uit: https://www.rei.com/blog/camp/just-how-warm-is-that-sleeping-pad?cm_mmc=aff_AL-_-152258-_-189374-_-NA&avad=189374_d1dc22405)
Tegen het licht van deze conclusie kan het verstandig zijn, als je maar een slaapmat wil kopen, je dan best gelijk een wintermat koopt.
Ik ben Charlie niet
Deze norm betekent al een hele verbetering ten opzichte van vroeger omdat het veel gemakkelijker is om slaapzakken te vergelijken maar we zijn er nog niet: slaapzakken testen is een dure zaak zodat de kleine producent af moet haken en zijn slaapzak niet kan labelen met deze norm. Zelfs voor de grote jongens is het onmogelijk om iedere slaapzak in hun assortiment te laten testen wegens de hoge kostprijs. Dit is een test voor mummy slaapzakken. Quilts en andere slaapsystemen vallen hier niet onder.
Een slaapzak testen in het labo wijkt nog altijd af van de werkelijkheid en daarom kan die waarde hoogstens een richtlijn zijn en geen waarheid:
- In het labo waait het niet en de temperatuur en vochtigheid zijn er redelijk constant.
- Charlie ligt niet te draaien en te keren in zijn slaapzak waar hij bij iedere beweging warmte naar buiten pompt.
- Charlie zweet niet en is proper. Vochtigheid en vuil werkt negatief op de isolatiewaarde van vooral dons.
- Slaapzakken worden nieuw getest. Synthetische vulling is veel meer onderhevig aan degradatie dan dons en zijn isolatiewaarde gaat doorheen de tijd er sneller op achteruit.
- De hitte die een menselijk lichaam in rust produceert, is variabel terwijl voor Charlie, de pop die ze gebruiken de warmteproductie hebben vastgezet.
Je kan met de EN13537 norm slaapzakken vergelijken maar waar plaats je jezelf t.o.v. de standaard “Charlie”? Dat kan je alleen maar te weten komen door ondervinding en bijsturing door ervaring. Er zijn verschillende factoren die meespelen
Persoonsgebonden factoren
- Naast het feit of je een man of vrouw bent heeft iedereen zijn persoonlijk basaal metabolisme. Dit is de energie die een lichaam in rust levert. Bij de een brandt de kachel al wat harder dan de ander. Een complex gegeven dat zoals reeds vermeld leeftijd en sekse gebonden is maar ook erfelijkheid en ziektes (vb. aan schildklier) spelen ook mee. Voor kinderen is het nog een stuk moeilijker om dit te beoordelen.
- Het koudegevoel hangt ook samen met de fysieke conditie. Beginners voelen de koude sneller dan ervaren buitensporters. Ben je iemand die zijn leven grotendeels op kantoor doorbrengt, met de auto naar het werk gaat dat ben je in het nadeel t.o.v. de persoon die een buitenjob heeft.
- Vermoeidheid speelt ook mee. Zit je er mentaal en fysiek onderdoor dan voel je de koude veel feller aan.
- Voedingsfactoren: Om de kachel goed te laten branden heb je brandstof nodig. Onderschat het belang van een goede maaltijd en vochtbalans voorafgaand aan de nacht niet. Zeker bij wintertochten!
- Technische vaardigheden/kennis die je bezit voor een goed gebruik van de slaapzak en het kunnen bijsturen naargelang de omstandigheden..
Externe factoren
Wat zijn de weersomstandigheden ter plaatse (temperatuur,wind,luchtvochtigheid)? Hoe hoger je overnacht, hoe lager de temperatuur en zuurstofopname. Die laatste beïnvloedt voor een stuk de basale verbranding.
Materiaal factoren
Slaap je in een tent of onder een tarp? Kan je een bivakzak gebruiken? Is de slaapmat en de kledij die je draagt aangepast? Neem je maatregelen om de interne condensatie te beperken? Laat je de slaapzak verluchten wanneer het kan? Is de slaapzak van goede kwaliteit en aangepast aan je lengte en omvang?…
Het blijft soms zoeken naar de EN13537 waarde die de meest betrouwbare referentie is geworden om slaapzakken te vergelijken. North Face, marmot,Valandré om er een paar te noemen laten veel tot al hun slaapzakken testen. Andere zoals Cumulus testen hun slaapzakken niet via deze norm.
Het blijft belangrijk om de cijfers goed te evalueren. Best leg je verschillende websites naast elkaar als je twijfels hebt over een bepaalde waarde die is opgegeven. Later in dit artikel geven we ook nog wat richtlijnen om eventueel zelf het bereik te berekenen op basis van type, kwaliteit en hoeveelheid vulling.
Type vulling
Welk type isolatie (dons of synthetisch) wordt gebruikt als vulling van de slaapzak gaat de eigenschappen en prijs van je slaapzak sterk gaan bepalen. Om het nog wat complexer te maken besluiten sommige fabrikanten beide isolatiemateriaal te combineren binnen één slaapzak.
De volgende tabel geeft kort de voor- en nadelen van beide vullingen.
Synthetisch | Dons | |
---|---|---|
Isolatie wanneer droog | Goed | Zeer goed |
Isolatie wanneer nat | Matig | Slecht |
Compressibiliteit | Matig | Zeer goed |
Levensduur | Matig | Lang |
Kostprijs | Laag | Hoog |
Dons vulling
Er bestaat momenteel geen isolatie die dons kan overtreffen. Een donzen slaapzak heeft een klein pakvolume en is een heel duurzaam product dat zijn isolatiewaarde voor jaren kan houden indien je hem goed onderhoudt. Daar tegenover staat dat dons veel prijziger is en dat het gevoeliger is voor vocht, met als gevolg verlies van isolatie. Hoogwaardig duur dons is zelfs gevoeliger voor vochtigheid dan een vulling met goedkoper dons met een lagere isolatiewaarde. In de praktijk hoef je je in de meeste omstandigheden geen zorgen te maken zolang je maar je slaapzak droog in de rugzak verpakt vb. in een waterdichte zak om rechtstreekse inwerking van water tegen te gaan. Best vermijd je dons in erg natte en vochtige klimaten omdat, ook al hou je de slaapzak langs buiten droog, je niet kan vermijden dat de luchtvochtigheid negatief inwerkt op de donsclusters.
Hoe het label van een donzen slaapzak beoordelen?
Een slaapzakfabrikant vermeldt bijvoorbeeld dat in zijn slaapzak 350 gram 96% ganzendons van 850 cuin is verwerkt. Bij dons maakt men een onderscheid tussen (1) de herkomst van het dons, (2) zijn vulkracht (of fill power, uitgedrukt in cuin) en (3) het gewicht van de isolatie (soms fill weight genoemd). Alle drie aspecten zijn belangrijke indicatoren voor het isolerend vermogen.
Herkomst van het dons
Dons komt in hoofdzaak van ganzen en eenden. De eidereend laten we buiten beschouwing wegens exclusief en onbetaalbaar. De dons clusters van ganzen zijn gemiddeld gezien groter dan deze van eenden wat de isolerende eigenschappen ten goede komt, ze zijn namelijk in staat meer lucht vast te houden. Door de grote vraag en kleiner aanbod is ganzendons duurder.
De kwaliteit wordt bepaald door de leefomstandigheden waarin het dier heeft geleefd, de voeding die het heeft gekregen. Dons gebruikt van ganzen en eenden die gekweekt worden voor de vleesproductie zijn meestal jonge dieren en deze hebben onvolgroeide dons. De veren en dons wordt na hun dood mechanisch verwijderd waardoor de dons meer beschadigd wordt. Handmatig verwijderen is in dit geval beter. China is een groot productieland.
Verder zijn er ganzen die een langer leven mogen leiden. Volwassen dieren geven betere dons. Hun donsclusters zijn veel steviger. Dieren die in open lucht en zelf met koude om moeten gaan, produceren betere dons dan dieren die hun leven in hokken door moeten brengen. Soms wordt dons gebruikt van levende dieren. Vanuit diervriendelijkheid mag dit enkel maar in de periode van de rui dons verzameld worden maar in realiteit is dat in het verleden (en nu?) wel eens anders geweest. Genoeg filmpjes te vinden op YouTube die deze laakbare praktijk bloot leggen. Een reden voor sommigen om bewust te kiezen voor dons enkel verzameld bij dode dieren of helemaal afzien van gebruik van dons. Bekende productielanden van hoog kwalitatief dons liggen in Oost-Europa en in Frankrijk aan de voet van de Pyreneeën.
Het beperkt aanbod van hoge kwaliteitdons vertaalt zich in de prijs. Die kwaliteit kan je aflleiden uit de vulkracht, zie hierna.
Cuin, fill power, vulkracht
Een onbeschadigd donscluster is een erg unieke driedimensionale vorm en heeft het vermogen om de tussenliggende lucht goed vast te houden. Hoe groter de donscluster hoe hoger de cuin, hoe beter het isolerend vermogen, hoe beter gecomprimeerd de slaapzak kan worden.
Het is de cuinwaarde die de isolatiewaarde bepaalt. Het maakt dan buiten mogelijke nadelen samenhangend met eendendons (geur wordt soms genoemd) eigenlijk weinig uit of ganzen- of eendendons wordt gebruikt. Binnen dezelfde cuin waarde zijn beide ongeveer evenwaardig. Het is zelfs zo dat de fabrikant, ook al geeft hij het label ganzendons er toch tot 10% eendendons in verwerkt kan zijn.
De 850 cuin vertelt ons dat in een proefopstelling 1 oz dons een volume heeft van 850 cubic/inch.
Let erop dat de Amerikanen er een andere meetmethode op nahouden waardoor hun resultaten beter ogen. Hun 900 fill power goose down is echter zeker niet beter dan de hierboven genoemde 850 cuin. Ruwweg kan je hun waarde met 50+ verminderen om uit te komen op de meer realistische Europese waarde. Rond 650 cuin is het verschil tussen beiden minimaal.
Zijn de vulling bestaat in ons voorbeeld uit 96 % dons en 4 % kleine veertjes of gebroken dons clusters. Het is namelijk onmogelijk, tenzij je handmatig begint te sorteren, om 100% dons clusters te krijgen.
De 4 % niet dons is eerder tweedimensioneel van vorm en draagt veel minder bij aan het gevangen houden van lucht. Dit geldt ook voor beschadigde donsclusters. Hoe meer veertjes, hoe lager de fill power gaat zijn. Maar dat hoeft niet altijd een nadeel te zijn. In een vochtige omgeving kan het zelfs voordeliger zijn om dons met een lagere cuinwaarde te gebruiken. Dons wordt getest in ideale omstandigheden. In de werkelijke wereld zakt de zo verheerlijkte 900 cuin slaapzak in geen tijd onder invloed van bv. vocht naar een veel lagere waarde terwijl dons van een “mindere kwaliteit” zijn cuinwaarde veel beter kan houden en procentueel minder verval kent. De veertjes geven in dit geval structuur aan de isolatielaag.
Fabrikanten van donsjassen vullen soms bewust delen die gevoeliger zijn aan vocht en druk met dons van een lagere cuin waarde bijvoorbeeld te hoogte van rug en zitvlak.
Fill weight, vulgewicht
Wanneer we het over fill weight hebben hebben we het over het aantal gram dons dat is verwerkt in de slaapzak. De combinatie van fill weight en fillpower bepalen het temperatuurbereik van een specifieke slaapzak. Een slaapzak met een lagere fill power kan beter isoleren (total clo) dan één met een hogere fill power. Alles heeft te maken met de hoeveelheid dons die is gebruikt.
Waterafstotende dons
De laatste jaren doen fabrikanten pogingen om de dons te behandelen zodat hij minder vocht opneemt. Iedere fabrikant zweert bij zijn product (bijvoorbeeld DownTek, DriDown, Hyperdry, Q.Shield Down,…).
De IDFL, een testcentrum voor dons en textiel, heeft inmiddels enkele standaardtesten ontwikkeld om DWR-behandeld dons (DWR = Durable water repellent of waterafstotendheid) te evalueren. De droogtijd wanneer nat en de duurzaamheid van de behandeling na wassen van het dons zijn belangrijke criteria ter evaluatie.
Het valt op dat de verschillen tussen de behandelende donssoorten groot zijn. IDFL geeft echter geen details over de producten die zijn gebruikt. Over de duurzaamheid op langere termijn is ook nog veel onduidelijkheid. Het mag duidelijk zijn dat, ook al is het dons behandeld, je dons niet moet doordrenken met water. Merk op binnen de tekst dat ook onbehandeld dons van nature al hydrofoob is.
Momenteel is er geen duidelijkheid van de verbeterde effecten op langere termijn maar op korte termijn zijn de gebruikerservaringen veelal positief en zijn er minder klachten van samenklittend dons eenmaal terug uit de compressiezak gehaald en lijkt hij zijn loft beter te houden en wanneer nat en hij sneller droogt wanneer nat.
Synthetische vulling
Bij een donsallergie of bij ethische bezwaren ben je haast verplicht om over te schakelen op een slaapzak met synthetische vulling. Synthetische vulling houdt de warmte veel beter vast ook al is ze vochtig geworden en is heel wat goedkoper. Synthetische slaapzakken drogen eenmaal nat ook vlugger. Belangrijkste nadeel is dat deze vulling minder isoleert dan dons. Hierdoor is een synthetische slaapzak verhoudingsgewijs zwaarder en minder goed samen te drukken waardoor je met een veel groter volume zit dat in de rugzak moet. Zijn isolatie gaat er doorheen de jaren ook sneller op achteruit dan dons. Gemiddeld gezien is een slaapzak met een goede synthetische vulling dubbel zo zwaar dan een slaapzak gevuld met goede dons kwaliteit (primaloft gold vs 800cuin dons)
Iedere fabrikant geeft zo zijn eigen naam aan de vulling van zijn slaapzakken. Dat maakt het voor de consument erg verwarrend.
De synthetische isolatie kan opgesplitst worden in twee groepen:
Korte vezels-isolatie (meestal een of ander polyester)
De isolatie bestaat uit massaal veel korte (zo’n 5 cm lang) synthetische vezels die met elkaar verstrengeld zijn tot een mat. Korte vezels hebben gemiddeld gezien een kleinere diameter en dat samen met het feit dat ze meer onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen maakt dat de isolatie meer het gevoel van een donsslaapzak evenaart en vloeiender het lichaam drapeert, meer stilstaande lucht kan bevatten en daardoor een hogere isolatiewaarde heeft. Deze isolatie is gemakkelijker samendrukbaar.
Korte vezels-isolatie heeft echter zijn nadelen. Door hun beweeglijkheid bestaat het gevaar dat vezels gaan samen klitten terwijl op andere plaatsen koudebruggen worden gevormd. Herhaaldelijk gebruik, in en uit de compressie zak heeft het gevolg dat de isolatie zijn loft begint te verliezen en daarmee ook minder begint te isoleren.
Primaloft, Thinsulate, Coreloft, Exceloft zijn bekende fabrikanten van dergelijke isolatie.
Lange vezels-isolatie (polarguard, climashield)
Bestaat uit één lange vezel die verweven wordt met zichzelf tot een mat. Deze vezel is duurzamer dan korte vezel isolatie en blijft door zijn grotere stijfheid beter gefixeerd tussen de afwerkingslagen. Hij is minder goed samendrukbaar maar houdt ook langer zijn isolatiewaarde dan korte vezel isolatie ook al heeft die laatste in het begin op dat vlak voorsprong.
Mix van dons en synthetische isolatie
Sommige fabrikanten mixen dons met synthetische isolatie om de voordelen van beiden te combineren en zo de nadelen te beperken.
Zo kunnen de compartimenten uit een mix van beiden bestaan of de slaapzak is een combinatie van compartimenten gevuld met dons terwijl anderen (meestal op vochtgevoeliger plekken zoals de bodem) compartimenten een vulling van synthetische isolatie of dons met een lagere cuinwaarde bevatten. Het is echter onduidelijk hoe te kijken naar het verschil in levensduur tussen dons en synthetische isolatie wanneer beiden verwerkt zijn in dezelfde slaapzak. Je treft ze aan bij het goedkopere slaapzakken segment.
Zelf aan de slag om een vergelijkende test te maken
Eerder hebben we het gehad over de EN-norm die het gemakkelijk maakt om slaapzakken te vergelijken maar je zal geregeld zien dat er slaapzakken worden aangeboden waar je die EN-norm niet terug zal vinden terwijl er wel een temperatuurindicatie bij vermeldt staat. Het is altijd een goede reflex om cijfers met een gezonde argwaan te benaderen.
Met de Franse slag
Dons valt nog te overzien maar door de veelheid aan synthetische vullingen (Heatseeker™,Lite Loft™, Thermolite®, Thermoloft®, Coreloft™, thermal r™…) en de onduidelijkheid hoeveel isolatiemateriaal gebruikt, is het hier al een stuk minder gemakkelijk om een vergelijkende test te maken. Mammut had vroeger een “sleep well” dossier en enkele lijstjes om in een oogopslag een ruwe indicatie te krijgen over de te verwachtte eigenschappen in functie van het gewicht en vulling.
Het wat betere rekenwerk
Warmte-index
Het bepalen van de warmte-index is een manier om zelf aan de slag te gaan om een indicatie te krijgen van het isolerend vermogen van een slaapzak die niet EN 13537 is getest maar waar je wel info hebt over de gebruikte materialen.
Voor onze vergelijkende test is de clo/oz (of gram) waarde van belang. Hoe hoger de clo/oz waarde hoe beter dit materiaal isoleert.Hou er rekening mee dat dit waarden zijn van nieuw materiaal in ideale omstandigheden (niet altijd corresponderende met de werkelijkheid)
Een overzicht van enkele klassiekers. Door extrapolatie kan je de tussenliggende fill power berekenen van het dons.
Type of insulation en zijn CLO/oz waarde
- 550 fill Down: 0.7
- 650 fill Down: 1.0
- 800+ fill Down: 1.68
- Climashield APEX: 0.82
- Primaloft One Dry: 0.92
- Primaloft Sport Dry: 0.79
- Primaloft Synergy Dry: 0.73
- Primaloft Black 0.65
- Primaloft Silver 0.79
- Primaloft Gold: 0.92
Vermenigvuldig de clo-waarde met het gewicht van de gebruikte isolatie. Zo kan je minstens een ranking maken qua isolerend vermogen. Hoe hoger de waarde, hoe beter hij zou moeten isoleren. Het maakt niet uit of je binnen het metrische stelsel of het Amerikaanse begint te rekenen. Zolang je maar steeds dezelfde eenheid gebruikt en de slaapzakken een vergelijkbare grootte hebben.
Dergelijke vergelijking kan haperen omdat hij geen rekening houdt met tal van andere variabelen die eerder in het artikel zijn besproken en van belang zijn voor het bepalen voor het isolerend vermogen van een slaapzak. Bij een slaapzak waar ze verschillende soorten isolatie hebben verwerkt is het onbegonnen werk om daar een waarde op te plakken.
Bij donsslaapzakken wordt meestal de cuin waarde samen met het gewicht van de dons vermeld als referentie voor de kwaliteit van de slaapzak. Zoals eerder gezegd wijkt de cuin waarde van Europese metingen af van de waarde van Amerikaanse instituten en moet je, wil je zo nauwkeurig mogelijk gaan vergelijken steeds uitgaan van gelijke waarden.
Gangbaar op Franse websites is de volgende formule om een indicatie te krijgen van de comfort waarde van een slaapzak wanneer er geen EN13537 voorhanden is.
- Comforttemperatuur = (-0.0000413 x cuin x fw) + 14.1
- Limiettemperatuur = (-0.0000491 x cuin x fw) + 9.92
cuin (eenheid van vulkracht/fill power) in cubic inch per ounce (meestal tussen 550 en 900)
fw (fill weight) in aantal gram dons in slaapzak
Voorbeeld 1
Laten we de formule als controle eens los op een slaapzak uit het duurdere segment met bekende EN13537 rating van -5,4°C comfort: https://www.valandre.com/sleeping-bags/10-bloody-mary.html en een slaapzak van cumulus met een vergelijkbare donsvulling waar de fabrikant zelf het temperatuurbereik van heeft vastgelegd: https://cumulus.equipment/eu_en/down-sleeping-bag-panyam-600.html. De comforttemperatuur van een Panyam zou dan uitkomen op -6,9 °C ofwel (-0,0000413x850x600)+14,1.
Voorbeeld 2
https://www.tundrasleepingbags.com/sleeping-bags/pure/pure-0 is een slaapzak met 250gr dons van goede kwaliteit. Laten we daar de formule op los dan komen we uit op een comfortwaarde van +5°C terwijl de site 0°C geeft. Vanwaar het verschil? In het overzicht is te lezen dat deze slaapzak door een ander instituut (Leeds universiteit) is getest die de EN norm niet volgen vandaar het wat gunstiger cijfer. Een wel EN13537 geteste slaapzak met 250gr dons van de betere kwaliteit komt uit op een comfortwaarde van rond de 6°C zoals bv de firelight van lightwave: http://www.lightwave.uk.com/products/sleeping-bags/firelight-250.
De slaapzak gebruiken in de praktijk
Opbergen
Als je niet op trektocht bent, dan kan je je slaapzak ophangen in de kast (als deze hoog genoeg is) of je bewaart hem losjes in de bijgeleverde ruime luchtige opbergzak op een droge plaats. Dit geldt zowel voor je dons als voor je synthetische slaapzak. Helaas is de realiteit dat het merendeel van de goedkopere slaapzakken enkel worden aangeboden in hun compressiezak en daar soms lang in verblijven eer ze verkocht geraken. Dat is geen goede zaak voor de elasticiteit van de isolatielaag en haalt daarmee ook zijn isolerend vermogen onderuit.
Tijdens de trektocht
Het is een hele discussie of je wel of niet de slaapzak dichtritst alvorens hem in de compressie zak te steken. Het belangrijkste is dat je moet vermijden dat je rits een scherpe knik maakt. Kies je compressiezak niet te klein en gebruik de spanbanden om de slaapzak te comprimeren. Comprimeer niet meer dan nodig zeker vanaf het moment dat je meer ruimte in je rugzak krijgt omdat de voedselvoorraad mindert. Gewoon proppen, beginnend aan het hoofd of voeten en zo werk je de slaapzak geleidelijk en spiraalsgewijs naar binnen. Ontspan die banden helemaal en maak de opening zo groot mogelijk wanneer je je slaapzak uit de slaapzak trekt om te vermijden dat er teveel rek op de stiksels komt. Gebruik een lakenzak als je je slaapzak wat langer proper wil houden maar je kan ook een basislaag dragen eventueel met kap/muts. Het dragen van sokken houdt zowel de slaapzak proper en beschermt de binnentijk tegen schuren van je nagels.
Vocht komend langs buiten
Zorg altijd voor een extra waterdichte hoes rondom je samengepropte slaapzak in de rugzak. Dat kan een gewone vuilzak zijn (die ook langs de binnenkant van je ‘stuff zak’ kan zitten) of een waterdichte zak die je koopt in de buitensportzaak. Doe er alles aan om rechtstreeks water op je slaapzak te vermijden.
Een waterafstotende- of dichte en ademende bivakzak is aan te raden als je in een open systeem slaapt zoals onder een zeil of tarp, die helpt ook als extra windblokker om warmteverlies te vermijden en houd je slaapzak van de grond af.
Veel hangt af van de omstandigheden van het moment hoe je met je slaapzak om moet gaan of dit het item is dat het laatst dan wel het eerst wordt ingepakt in de ochtend. Op een tintelfrisse ochtend met lage vochtigheid is het geen slecht idee om alle lucht eens uit de slaapzak te persen en hem dan op te hangen in de wind door er een plaatselijk boompje of rots mee te draperen of hem over je tent te hangen. Zorg ervoor dat hij niet gaat vliegen of niet schuurt tegen ruwe oppervlakken. Zit je daarentegen in omgeving met hoge vochtigheid of druppelend condens dan heeft dat verluchten in de ochtend toch geen zin en steek je je slaapzak beter (snel) weg en gebruik eventueel je middagpauze of een ander moment dat de luchtvochtigheid wat lager is om je slaapzak te luchten. Laat hem ook weer niet uren in de zon om UV-beschadiging van de tijk te vermijden. Pers geregeld de lucht eens uit de slaapzak en laat hem zich terug vullen met drogere lucht. Herhaal dat enkele keren zeker wanneer er geen wind is. Ook bij temperaturen onder nul en bij lage vochtigheid werkt de wind uitdrogend via het principe van sublimatie.
Op de slaapplek aangekomen hangt het ook weer van de omstandigheden af hoe je met je slaapzak om moet aan. Als de omstandigheden gunstig zijn en er geen gevaar voor condensatie is door dalende temperaturen, haal hem uit de compressiezak en laat hem luchten zodat de dons kan expanderen. Is het een typische herfstavond waar geleidelijk aan de temperatuur begint te zakken en gras nat wordt van de dauw, laat je slaapzak rustig in de hoes tot het moment komt om te gaan slapen (of je gebruikt de ruimere waterdichte hoes/vuilzak om hem te laten loften). Zo hou je zo lang mogelijk het vocht buiten.
Eten prepareren en drinken vanuit de slaapzak is bijna normaal te noemen bij arctische temperaturen. Dat moet wat gedisciplineerd gebeuren om te vermijden dat je je slaapzak vervuilt of nat maakt. Idem wanneer je een plasfles wil gebuiken. Veeg sneeuw en ijzel met een snelle beweging van de tijk voor hij onder invloed van de opkomende zon zou beginnen smelten.
Vocht komend langs binnen
Slaap eerder koel bij temperaturen onder het vriespunt om extra zweten te vermijden. Transpiratie zal er altijd zijn. Geleidelijk aan zal, wanneer je geen maatregelen neemt meer en meer damp condenseren en als water neerslaan in de isolatie wanneer het dauwpunt wordt bereikt.
Het idee om ‘s nachts (bij een lange tocht) de slaapzak te gebruiken als droogkast is echter om bovenvermelde redenen ivm vochtig worden van de isolatie meestal toch geen goed idee. Ingepakt in een plastic zak mee naar binnen nemen houd je de kledij wel op temperatuur ook al blijft ze klammig.
Uitademen in de slaapzak is iets wat je zeker nooit mag doen. De waterdamp zal worden opgenomen door de isolatie en in zijn weg naar buiten gaat hij, wanneer het dauwpunt is bereik gaan condenseren.
Mogelijkheden om condensatie in isolatie te verminderen
Kies doordacht je overnachtingsplek en vermijdt plaatsen waar de kans op condensatie groter is (kort langs rivieren, in een depressie in het landschap). Ga wat hoger op de helling staan. Verlucht zoveel mogelijk je tent omdat dit indirect ook invloed gaat hebben op je slaapzak. Bij windstille nachten en daling van de temperatuur is condensatie echter onvermijdelijk. Beperk de nachtelijke uitstraling bij open hemel wanneer je in open lucht wil slapen door eerder onder een boom te gaan liggen…
Tijdens een wintertocht zijn volgende opties mogelijk:
- Overnacht na enkele nachten in een verwarmde hut en gebruikt dat moment om de slaapzak te laten drogen
- Je draagt een VBL om condensatie van lichaamsvocht te verminderen/stoppen
- Je covert je slaapzak met een extra laag isolatie (meestal synthetische isolatie) zodat het dauwpunt zo ver mogelijk langs buiten komt liggen en in het beste geval pas buiten je slaapzak neerslaat.
Je voegt extra warmte toe aan je slaapsysteem (bv een fles heet water ter hoogte van de voeten om de temperatuur langs binnen te verhogen zodat die meer waterdamp kan bufferen en het condensatiepunt verder van het lichaam komt liggen/de isolatie rondom het lichaam droger blijft.
Wasmethoden
- Voor wasvoorschriften, ga je best te rade bij de fabrikant van je slaapzak. Die geeft in de meeste gevallen ook advies op zijn site. Advies daar is vanzelfsprekend ook toepasselijk voor andere merken. Sommige fabrikanten van slaapzakken bieden een was en herstel service aan.
- Je kan zelf je slaapzak wassen, volg de instructies van deze blogger die de klus tot een goed einde heeft gebracht: patagoniandreams.com. Let op bij winterslaapzakken, vaak is je eigen was- en droogmachine niet groot genoeg en moet je dus een wassalon opzoeken.
- Je kan ook zelf op zoek gaan naar een gespecialiseerde donswasserij of je gaat terug naar de buitensportzaak waar je de slaapzak gekocht hebt, die het reinigen en eventueel herstellen van een slaapzak vaak als service aanbiedt.
Slaapzak passen
Even belangrijk als het passen van schoenen is het passen van een slaapzak. De fabrikant hanteert meestal wel een maattabel maar die zegt niet alles, zeker als je wat afwijkt van de standaard. Sommige fabrikanten maken slaapzakken voor zowel vrouwen (breder op de heupen en korter) als mannen (breder aan de schouders en langer). Voor sommigen is op maat maken of aanpassen helaas een realiteit.
Best heb je ook voldoende aandacht voor het voetgedeelte. Voor mensen met grote voeten kan de voetbox soms te klein aanvoelen met groter risico op koude voeten.
Een slaapzak waarvan na aankoop blijkt dat hij naar gevoel als te benauwd wordt ervaren, zal naast een verlaagd isolerend vermogen omdat de isolatie wordt samengedrukt, de nachtrust zeker niet bevorderen. Een slaapzak moet comfortabel voelen.
Bij een te ruime slaapzak moet je extra lucht opwarmen. Dat is ook niet gunstig. Kies wel voor een wat ruimere slaapzak als je extra gerief mee naar binnen wil nemen (bijvoorbeeld kledij, elektronische toestellen om de batterijen warm te houden), je van jezelf weet iemand te zijn die tijdens de nacht draait en keert of van nature met armen en benen ‘breed’ slaapt.
Andere aandachtspunten
Heeft de slaapzak een tochtkraag om de warmteverliezen via de hals te beperken? Want het is langs deze weg dat de meeste warmteverliezen optreden.
Heeft de slaapzak een tochtslurf om warmteverlies via de rits te beperken?
Hoe voelt het aan met een dichtgesnoerde kap? Kan je dan nog vrijuit ademen zonder de buitentijk extra nat te maken door je adem? Ideaal is een kap die je tot aan je neus kan trekken zodat enkel je mond nog vrij is om te ademen, in het geval het heel koud is
- Plaats van de ritssluiting. Meestal valt er niet zoveel te kiezen. De meeste fabrikanten kiezen voor een ritssluiting op de zijkant. Zeldzamer zijn centrale ritsen.
Het is voor een rechtshandige gemakkelijker als de rits links is geplaatst (en omgekeerd). Een kortere rits geeft wat gewichtswinst en zorgt bij goede uitvoering voor minder warmteverliezen. Helaas kan je ook minder ventileren.
Verloopt het openen en sluiten van de rits soepel? Controleer of de glijder niet vastloopt (wat snel gebeurt wanneer de binnentijkstof tussen de glijder geraakt). Een versteviging (met sterkere stof) aangebracht links en rechts van de rits kan dat verhelpen.
Koppels die slaapzakken aan elkaar willen koppelen met een linkse en rechtse rits ter verhoging van de romantiek? Je mag beiden hun basaal metabolisme optellen maar daar is wel meer verlies aan warmte langs de bovenkant. Gewoon uitproberen of het werkt.
Slaapzak constructie
Slaapzak of quilt
We beperken ons tot de meest voorkomende systemen. Bij trektochten met rugzak wordt het gewicht belangrijk en kies je best voor een mummy in plaats van een rechthoekig dekenmodel. Een mummyslaapzak is wat zwaarder in gewicht dan een quilt maar je moet je alvast minder zorgen maken hoe je tocht (en daarmee warmteverlies) beperkt. Hoe dieper de temperaturen wegzakken, hoe moeilijker het wordt om met een quilt onderweg te zijn. Een rusteloze slaper die veel ligt te woelen wordt zelden goed bevriend met een quilt. Toch komen er meer en meer quilts op de markt, je ziet hieronder hoe die er uitziet en vastgemaakt wordt aan een slaapmat.
Baffles
De tussenschotten (baffles) die in geval van dons de slaapzak compartimenten om de dons te fixeren bestaan uit verschillende uitvoeringen en fabrikanten claimen dat de hunne beter is dan de ander. Heel dikwijls is dat marketingpraat en is het verschil marginaal. Belangrijker dan de vorm van de tussenschotten is het feit dat alle compartimenten goed gevuld moeten zijn. Modellen waarbij binnen- en buitentijk rechtstreeks doorstikt zijn, zijn uiteraard enkel geschikt voor zomerslaapzakken. Een te krappe vulling maakt dat de isolatie ‘barsten’ begint te vertonen wanneer door vocht of vuil de dons begint samen te klitten.
bron: https://backpackinglight.com/wp-content/uploads/2014/06/montbell-down-hugger-2-sleeping-bag-review-rietveld-8.jpg
Als de fabrikant de mogelijkheid geeft om extra dons toe te voegen moet je het zeker overwegen. Dat komt het isolerend vermogen ten goede terwijl het gevaar op ‘klonteren’ van de donsclusters en daarmee samenhangende koudebruggen wordt verminderd. Een slaapzak kan zelfs tot 100% overvuld worden zonder dat dit nadelige gevolgen heeft.
Het merendeel van de slaapzakken heeft een site baffle waardoor de donsvulling van top en bodem losgekoppeld worden van elkaar, zie figuur hieronder (let op de rechterzijde).
bron:https://www.trailspace.com/images/news/2011/04/11/side-block-baffle.jpg
De isolatie langs de onderkant komt toch vooral van de slaapmat omdat door het eigen gewicht de donslaag van de slaapzak samengedrukt wordt en amper nog isoleert. Fabrikanten steken daarom minder dons in de bodem dan in de top (verhouding 40/60). Zijliggers moeten zich dan wel realiseren dat ze iets groter gevaar hebben dat er zich koudebruggen kunnen vormen wanneer de achterkant van de slaapzak los komt van de slaapmat. Ze kunnen hun voordeel halen door, als de fabrikant de mogelijkheid geeft, wat extra dons te laten toevoegen in de baffles langs de onderkant.
Zonder een tussenschot op de zijkant kan er meer met het dons worden gespeeld en kan je door manipulatie de isolatie tussen onder en boven voor een deel beïnvloeden (zie figuur hieronder).
bron: https://www.trailspace.com/images/news/2011/04/11/continuous-baffle.jpg
Waar de meeste gebruikers niet bij stilstaan is dat kwaliteitsvolle slaapzakken zo ontworpen zijn dat er een verschil in snit is tussen de stof langs de binnenkant en de buitenkant zodat er geen koude spots kunnen ontstaan bij uitstekende ellebogen, knieën en dergelijk. Verder kunnen de tussenschotten in de lengterichting liggen of het lichaam dwarsen.
Binnen- en buitentijk
De binnentijk bestaat uit polyester of nylon en is meestal zwart van kleur. Dit is een voordeel omdat deze kleur veel gemakkelijker warmte opneemt en meehelpt bij het drogen tijdens het verluchten van een aangedampte slaapzak. Tegelijk zal hij het vuil camoufleren.
De buitentijk is veelal een ripstopnylon of -polyesterstof die langs de buitenkant een waterafstotende laag heeft gekregen terwijl de binnenkant net als de binnentijk is bewerkt om de stof winddicht te maken en in geval van een donsvulling de clusters gevangen te houden. Het is normaal dat er toch af en toe wel eens een veertje ontsnapt naar buiten. Probeer het terug naar binnen te duwen/trekken langs de binnenkant of knip het af en masseer de rest naar binnen. Als je dit uit zou trekken bestaat het gevaar dat het nog meer clusters met zich mee neemt naar buiten.
Bij de buitentijk is het zoeken naar een compromis tussen bescherming voor de invloeden van buitenaf (regendruppels, condensdruppels, wind) en een buitentijk die zo weinig mogelijk het transport van de waterdampen naar buiten hindert. Dit tijkmateriaal moet ademend en duurzaam zijn. De buitentijk heeft vaak nog een DWR-behandeling waardoor waterdruppeltjes van de buitentijk afparelen. Dit waterafstotend laagje verdwijnt echter geleidelijk en is nadien nog moeilijk opnieuw aan te brengen. Pertex Quantum (en zijn afgeleiden) zal je het vaakst aantreffen als tijkmateriaal, zie figuur hieronder.
Endurance (recent tot quantum pro gedoopt) heeft een nog grotere buffer voor binnendringend vocht langs buiten door een aangebrachte coating. Bij sommige ontwerpen worden beiden soorten tijk gecombineerd en is vb. enkel het voeteinde uit Quantum Pro gemaakt omdat dit een condensgevoelige plaats is. Sommige gebruikers zijn echter erg beducht dat door het wat slechter ademend vermogen van quantum pro, zweet en dergelijke minder goed worden afgevoerd waardoor het gevaar niet langs buiten maar langs binnen komt.
Zeker in de winter, bij temperaturen onder nul, is er een groter gevaar op interne condensatie. De poriën langs de buitenkant dreigen sneller verstopt te raken bij bevriezen van de waterdamp. Bij warmere omstandigheden wanneer er meer vocht in de lucht kan hangen zijn dergelijke coatings wel te overwegen.
GTX en andere laminaten laten we buiten de bespreking en is meestal overkill. Bij meer open onderkomens als een tarp en dergelijke is het beter over te schakelen op een slaapzak met waterafstotende en ademende bivakzak. Dat is een flexibeler combinatie die ruimer inzetbaar is.