Na oplijsting van de kernboodschappen van dit artikel staat het langere verhaal.
Kernboodschappen
-
Teken kunnen voor de mens ziekmakende bacteriën en virussen bevatten en overbrengen.
-
Teken worden actief vanaf 7-10°C. Het risico op overdracht is klimaat, land en streekgebonden.
-
Niet iedere beet geeft een besmetting. Niet iedere teek is drager. Het lichaam kan ook antistoffen aanmaken zodat het niet tot een besmetting komt.
-
Met preventieve maatregelen (kledij, op paden blijven, chemische middelen..) kan je de overdracht verminderen maar niet uitsluiten.
-
Wanneer je buiten bent geweest (zowel in de natuur als in de eigen tuin) blijft een dagelijkse controle een goede reflex.
-
Verwijder de teek volgens de regels van de kunst
-
Hoe sneller je de teek kan verwijderen hoe kleiner het risico op een (bacteriele) besmetting bij de ziekte van Lyme.
-
Virusoverdracht gebeurt veel sneller en is na een beet niet te vermijden, maar hier is vaccinatie mogelijk.
-
Vaccinatie is aanbevolen voor bepaalde gebieden met hogere besmettingsgraad en voor de mens gevaarlijker virusvarianten. Een vaccinatieschema duurt minstens 6 maand en is niet gratis.
-
Maak een notitie van plaats en tijdstip van de beet en evalueer op de specifieke symptomen (zie verder) die zich na een incubatieperiode voor kunnen doen.
-
Ga bij klachten naar je huisarts.
-
Soms blijven symptomen onopgemerkt terwijl er wel een besmetting is geweest
-
Je bouwt geen immuniteit voor de ziekte van lyme door een eerdere besmetting.
-
Doe na een tekenbeet mee met lopende onderzoeken om de problematiek in kaart te brengen.
Wat is een teek?
Teken zijn bruinzwarte bloedzuigende parasieten die behoren tot de spinachtigen. Voor de ontwikkeling van een teek is er steeds een bloedmaaltijd nodig. Daarom bijt een teek zoogdieren (waarbij ook de mens), vogels en soms ook reptielen en amfibieën.
Het lichaam van een teek is rond tot ovaal en plat. Een volgezogen teek is bijna bolvormig. Het ontwikkelingsstadium en de soort bepalen de grootte van een teek. Larven (eerste levensfase v.e. teek) zijn 0,5 tot 1 millimeter groot en hebben zes poten. Nimfen en adulten zijn respectievelijk 2 tot 3,5 millimeter en 7 tot 15 millimeter groot en hebben acht poten.
Vaak voelt men de teek niet kruipen op de huid en een beet wordt zelden gevoeld.
Waar komen teken voor?
Teken komen wereldwijd voornamelijk voor in bossen, heide, weilanden, parken, tuinen en zelfs duinen. Ze bevinden zich voornamelijk op de bodem of in de onderste lagen van de vegetatie. Als ze een nieuwe gastheer zoeken, klimmen of kruipen ze op hoog gras, varens en lage struiken van 20 tot 70 centimeter hoog. Eenmaal op het lichaam kruipt een teek verder op zoek naar een geschikte plaats om zich vast te hechten. Een teek springt niet, en laat zich ook niet uit een boom vallen.
Voor België, rekening houdende met de bevolkingsdichtheid vormen de streken Luxemburg, gevolgd door Namen, Limburg en Waals Brabant het grootste risico maar dat kan jaar na jaar verschillen.
Sciensano volgt sinds enkele jaren het aantal tekenbeten op. Jaarverslagen van eerdere jaren zijn te lezen op. Resultaten | Tekennet
In het buitenland zijn er gebieden met een hoger risico en met voor de mens gevaarlijker,dodelijker virus varianten. Je moet daar niet ver voor reizen. Voor een algemeen overzicht land per land is de pagina van het tropisch instituut handig.
Wanneer komen er teken voor?
Teken komen het hele jaar door voor, maar zijn in onze streken voornamelijk actief tussen maart en oktober, als de buitentemperatuur meer dan 7-10°C bedraagt. De meeste tekenbeten in onze streken, worden in mei, juni en juli opgetekend, omdat het weer dan warmer is en er meer mensen de natuur in trekken. Het effect van klimaatverandering op teken is complex. Droge en warme zomers kunnen de leefomstandigheden voor teken beïnvloeden. Hogere temperaturen en mildere winters kunnen de overleving en de actieve periode van teken verlengen. Anderzijds kunnen extreem droge zomers de vochtigheid verminderen die teken nodig hebben om te overleven. Dit maakt het moeilijk om met zekerheid te zeggen hoe klimaatverandering de tekenpopulaties op de lange termijn zal beïnvloeden in Vlaanderen.
Voor een actuele situatie en risico inschatting in België kan je terecht op Homepage | Tekennet
Hoe kan een teek je ziek maken?
Een teek kan verschillende bacteriën of virussen in zijn lichaam hebben die ziekmakend zijn voor de mens. Als een teek je bijt, kan zo'n virus of bacterie in je lichaam terechtkomen via bijvoorbeeld het speeksel van de teek.Niet alle teken zijn dragers van virussen of bacteriën. De besmettingsgraad is streekgebonden. Sommige virusstammen geven een grotere mortaliteit. Je lichaam zal vaak ook voorkomen dat je ziek wordt omdat het antistoffen zal aanmaken tegen de vreemde virussen of bacteriën.
Welke tekenziekten bestaan er?
- De meest voorkomende ziekte is de ziekte van Lyme.
- Deze ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. De ziekte van Lyme is de meest voorkomende tekenziekte in België. In 2016 kregen ongeveer 900 mensen de diagnose van de ziekte van Lyme.
- Word je besmet met het tekenencefalitis-virus, dan kan je een hersen(vlies)ontsteking krijgen na een tekenbeet. Deze ziekte noemen we TBE (tick-borne encephalitis-virus).en komt in België vrij zeldzaam voor. TBE is in 2018 bij twee Belgen vastgesteld In de zomer van 2020 werden drie bevestigde gevallen vastgesteld. Nederland telde de laatste jaren wat meer besmettingen.TBE is daar gesignaleerd op de Sallandse Heuvelrug, de Utrechtse Heuvelrug, Flevoland en in Noord-Brabant.
- In andere Europese landen en Azië komen tekenziekten wel vaker voor met gevaarlijker virale varianten dan in eigen land. Het TBE-virus wordt teruggevonden in regio's van ten minste 20 Europese landen : Oostenrijk, Zwitserland, Noord-Italië, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Polen, het voormalige Joegoslavië, de voormalige USSR en, dichter bij huis, de Elzas, Zuid-Duitsland, met uitbraken in Zuid-Nederland, Zweden, Denemarken en de Baltische staten. Japan, Engeland en België worden sinds 2019 als "getroffen" beschouwd. Dit betekent dat het virus sporadisch en voor een beperkte periode kan worden opgespoord.
- Informeer je daarom wanneer je naar het buitenland op vakantie gaat en overweeg een vaccinatie om je te beschermen tegen TBE.
- Meer informatie (per land) vind je terug bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde of de Nederlandse tegenhanger LCR - Reizigersadvisering
Tekenencefalitis - kaart Europa | Wanda
Tekenencefalitis - kaart Azië | Wanda
- Een podcast die wat dieper ingaat op TBE Podcast: Tick-borne encefalitis (TBE) | Pfizer
Er zijn nog andere tekenziekten, maar die komen, net als TBE, erg weinig voor. Over alle ziekten en de symptomen en behandeling van de ziekte van Lyme en TBE lees je hieronder meer.
Ziekte van Lyme
De bacterie Borrelia burgdorferi die de ziekte van Lyme veroorzaakt wordt meestal vastgehouden in de darmen van de teek. De bacterie zal, nadat de teek je gebeten heeft, verhuizen naar de speekselklieren. Dit zal enkele uren tot dagen duren. Pas vanaf het moment dat de bacterie in de speekselklieren zit, kan hij worden overgedragen op diegene die gebeten is. Héél soms zit de bacterie al in de speekselklieren wanneer de teek je bijt.
Het is moeilijk om exact te weten wanneer de bacterie overgaat van de teek naar diegene die gebeten is. Uit wetenschappelijk onderzoek is wel gebleken dat dit uiterst zelden direct gebeurt en dat er meestal meer dan 12u overheen gaat voor de bacterie overgaat op de mens.
Een dagelijkse controle nadat je in de natuur of eigen tuin bent geweest is het belangrijkste advies. Zo ben je meestal op tijd om een besmetting met deze bacterie te voorkomen. Natuurlijk ben je nooit helemaal zeker. Op mogelijke symptomen letten na elke tekenbeet blijft aangewezen. Ga naar de huisarts wanneer er symptomen verschijnen. De ziekte van Lyme wordt behandeld met antibiotica.
Welke symptomen krijg je bij de ziekte van Lyme?
Voor de ziekte van Lyme geldt dat er meestal een rode ringvormige plek verschijnt rond de plaats waar de teek je beet. Deze plek wordt geleidelijk aan groter. Op een donkere huid is deze vaak blauwer en moeilijker te herkennen.
.jpg)
Bron: https://www.nrdc.org
Die plek verschijnt niet meteen, maar na enkele dagen tot enkele weken. Sommige mensen (1 op 10 mensen die de ziekte van Lyme krijgen) krijgen die ring niet. Ook zonder behandeling verdwijnt de vlek spontaan, maar dan is de ziekte niet verdwenen.
Soms krijgen mensen ook griepachtige symptomen zoals koorts in combinatie met spier- en/of gewrichtspijn.
Als de ziekte van Lyme tijdig vastgesteld en correct behandeld wordt, dan genees je meestal snel en is er zelden een effect op je verdere leven. Als je een tekenbeet niet behandelt, kan de bacterie zich verspreiden naar andere delen van je lichaam. Vooral gewrichten, het centrale zenuwstelsel en het hart zijn daaraan gevoelig. Daardoor kun je weken of zelfs maanden na een tekenbeet artritis of neurologische aandoeningen krijgen. Ook dan is er bij behandeling nog steeds een grote kans op herstel.
Kan je na genezing nog eens ziek worden?
Als je opnieuw besmet raakt na een tekenbeet, kan je nogmaals de ziekte van Lyme krijgen. De antistoffen die je aan hebt gemaakt na de eerste keer, beschermen niet voor een tweede beet.
Chronische Lyme?
Het bestaan van chronische lyme is tot op heden niet bewezen. Het is wel mogelijk dat je na een infectie een aantal symptomen behoudt. Dat staat bekend als het Post-Treatment Lyme-syndroom. De oorzaak van dit syndroom is nog niet helemaal bekend. Wetenschappers nemen aan dat de klachten het resultaat zijn van blijvende schade na een infectie met de ziekte van Lyme, en niet van een voortdurende infectie.
tekenencefalitis-virus
Het tekenencefalitis-virus dat een hersenvliesontsteking kan veroorzaken, wordt vastgehouden in de speekselklieren van de teek. De besmetting vindt plaats binnen enkele minuten na de tekenbeet. Je kan deze besmetting dus niet voorkomen eens je gebeten bent door een teken. Daarom is het zo belangrijk om je na een tekenbeet te controleren op de symptomen. In België zijn er zeer weinig teken die dit virus in zich dragen.
Welke symptomen krijg van van TBE?
In de eerste maand na de besmetting door het virus zal je griepachtige verschijnselen vertonen zoals hoofdpijn in combinatie met spier- en gewrichtspijn.
Na ongeveer vier weken zullen de klachten meestal verdwijnen en ben je genezen. Enkele mensen worden na enkele weken terug ziek. In deze tweede fase krijgen ze hoge koorts, ernstige hoofdpijn en een ontsteking van de hersenen of het hersenvlies.
Er is in Belgiê een meldingsplicht aan de overheid bij een vermoeden van TBE
Hoe behandel je TBE?
Omdat TBE veroorzaakt wordt door een virus, kan je de ziekte niet behandelen. Dat kan bij griep veroorzaakt door een virus bijvoorbeeld ook niet. Een pijnstiller of koortswerend middel kunnen wel helpen om je beter te voelen.
Voor de mensen die ernstiger ziek worden, kan ziekenhuisopname nodig zijn.
Vaccineren tegen TBE
Er bestaat een vaccin dat voorkomt dat je TBE krijgt. Omdat de besmetting met het virus in België uiterst zeldzaam is, is het momenteel niet nodig om je te laten vaccineren tegen TBE. (situatie 2025) Voor mensen die beroepshalve in de natuur moeten zijn is het wel aangewezen.
Wanneer je naar het buitenland gaat, kan het soms wel aangewezen zijn om je te laten vaccineren. In Azië circuleren voor de mens gevaarlijke virusvarianten maar ook in Europa zijn er gebieden met een verhoogde kans op besmetting. Op te zoeken op de site van het tropische instituut
Wil je je laten vaccineren, begin daar ruim op voorhand mee. Een versneld schema met twee inspuitingen gaat over een periode van 6 maand voor je voldoende beschermd bent. Een boostervaccin moet om de x aantal jaren herhaald worden. In Belgie wordt het vaccin niet terugbetaald. Een vaccinatie beschermt niet levenslang. Boostervaccins zijn dan aangewezen. Overleg dit alles met je huisarts.
Details over het vaccin en bijhorende vaccinatieschema's vind je op:
Vermijden dat een teek je bijt.
Tekenbeten helemaal uitsluiten is onmogelijk. Daarom moet je jezelf elke keer meteen controleren nadat je in de natuur geweest bent. Je kunt wel een aantal maatregelen nemen om de kans op tekenbeten te verkleinen:
- Blijf zo veel mogelijk op de paden.
- Draag gesloten schoenen en kleding die je armen en benen bedekt. Stop je broekspijpen in je kousen.
- Draag lichtgekleurde kleding, dan zie je een teek beter.
- Gebruik een insectenwerend middel met bijvoorbeeld DEET op je onbedekte huid.
Opgelet, deze maatregelen bieden geen 100% garantie op het vermijden van tekenbeten. Daarnaast is het in de zomer ook niet altijd haalbaar om lange kleding te dragen. Uit onderzoek blijkt dan ook dat deze adviezen niet vaak opgevolgd worden door mensen. Het is dan ook heel belangrijk om te controleren op tekenbeten, deze te verwijderen en ook de symptomen op te volgen!
Wanneer controleer je?
Maak een gewoonte van de tekencheck bij jezelf en anderen! Controleer elke avond
- nadat je gaan wandelen bent in het bos, in een park, op de heide of in de duinen.
- op kamp met de jeugdbeweging.
- tijdens een trektocht, op vakantie in een gebied met veel teken, ...
- wanneer je veel last hebt van teken in je tuin.
Door een eenvoudige controle kan je vermijden dat je ziek wordt. Maak er daarom dus een gewoonte van! Blijf de symptomen opvolgen nadien. Je kan nooit zeker weten of de teek je besmet heeft of niet.
Hoe moet je controleren?
Een teek kruipt op je lichaam én onder je kleren op zoek naar een warm plekje.
Dat kan overal op je lichaam zijn. Controleer je dus ook overal! Niet enkel je armen, benen, borstkas en buik, maar ook
- Hoofd
- Haarlijn
- Achter de oren
- Oksels
- Navel
- Liesstreek
- Bilnaad
- Knieholte
- Tussen de tenen
Laat anderen je helpen of gebruik een spiegel.
Verwijderen van een teek
- Merk je een teek op, dan moet je die meteen verwijderen. Het is van belang dat de teek bij het verwijderen niet wordt beschadigd, anders is het mogelijk dat de teek zijn maaginhoud ledigt in je bloed en je een mogelijke besmetting net in de hand werkt.
- In de apotheek of dierenspeciaalzaak kan je een tekentang kopen. Die is klein en licht en hoort dus standaard in je EHBO-kit thuis. Met een normale pincet is het een pak moeilijker werken en heb je de neiging om te hard te knijpen. Een teek is namelijk zo klein dat je die moeilijk beet krijgt. Bij de koevoetjes die je kunt kopen in de dierenspeciaalzaak zijn er verschillende groottes, enkel het kleinste formaat kan je bij mensen gebruiken. Die koevoetjes zijn nog net iets handiger dan een tekentang.
- Je opent de tekentang en neemt de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast. Werk je met een koevoetje of tekenlepel, dan schuif je de opening net onder het lijfje van de teek. Daarna trek je op een rustige manier de teek uit je huid ofwel recht omhoog, ofwel in een draaiende beweging zoals te zien is in het volgende filmpje
Teken verwijderen met een koevoetje
- Volgens de regels van de kunst moet je de wonde achteraf ontsmetten vb. met een alcoholdoekje of wat ontsmettingsmiddel.
- Noteer de dag van je tekenbeet zodat je, mochten er na verloop van tijd ziekteverschijnselen opduiken, kunt nagaan of het mogelijks met de beet te maken heeft.
Op deze website van de Vlaamse Overheid vind je nog uitgebreidere info. Een overzichtelijk filmpje van het Nederlands Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu waar dit hele artikel nog eens wordt samengevat: