Waterzuivering
We geven hier geen advies “wat de beste filtermethode is” daar persoonlijke voorkeuren en de omgeving bepalend zijn. Zie bv. de vergelijking van twee bekende filters die iemand voor zichzelf maakt
In bewoonde gebieden is zal je meestal leidingwater proberen te vinden door mensen aan te spreken, aan te bellen of op zoek te gaan op publieke plaatsen (denk aan winkels, kerkhoven, openbare gebouwen, toiletten).
Kraanwatertappunten.nl geeft het overzicht van alle openbare drinkwaterpunten die ingegeven zijn op de osm map. Met uiteraard de waarschuwing dat sommige punten niet meer bestaan of niet bruikbaar zijn (bv. brandkranen).
Bekijk ook het kopje "drinkwater en bevoorrading" met lokale informatie op de tocht- en regiofiches.
Waarom water filteren?
Water (maar ook voedsel) kan organismen en chemische stoffen bevatten die iemand op korte termijn ziek kunnen maken of op langere termijn gezondheidsproblemen kunnen geven. In de context van een trektocht, ligt de focus op acute gezondheidsproblemen, dus veeleer een ziekte veroorzaakt door een organisme.
bacteriën:
- eencellige organismen 1-10 micron groot
- bv. E coli, salmonella, campylobacter…. Geven vooral maag en darmproblemen
virussen:
- Een virus leeft niet op zichzelf, kan zich niet vermenigvuldigen of overleven zonder gastheer.
- 0,1 micron of kleiner
- bv. hepatitis A, rotavirus, norovirus (buikgriep),...
protozoa/parasieten:
- 2-50 micron
- bv. Cryptosporidium, giardia,... (soms groot tijdsverloop tussen besmetting en ziekteverschijnselen)
chemische stoffen:
- kan van nature aanwezig zijn maar is meestal gelinkt aan industrie of landbouw
- bv. nitraten, fosfaten, zware metalen, pfas, bestrijdingsmiddelen….
Chemische en/of mechanische zuivering:
We delen de mogelijkheden op en maken een onderscheid op vlak van:
- snelheid en inspanning om drinkbaar water te verkrijgen.
- het gewicht van het systeem
- capaciteit/volume dat mogelijk is
De traditionele handwaterpompen bespreken we niet omdat ze in verhouding met de andere opties zwaar zijn, veel ruimte innemen en traag zijn in gebruik.
Methode 1: chemische zuivering
Hier wordt gebruik gemaakt van tabletten, poeders of vloeistoffen.
De voordelen :
- Het is de lichtste oplossing, gemakkelijk in gebruik en vraagt weinig inspanning.
- Ze werken ook in op virussen die niet via mechanisch filteren verwijderd kunnen worden.
- Chemische zuivering is ook toepasbaar voor water met veel sediment. Daar waar een mechanische filter snel zou verstoppen.
De nadelen :
- Behandeld water kan je echter niet direct gebruiken. Cryptosoridium bv. zijn chemisch erg resistent of hebben een lange inwerktijd nodig (tot 4 uur) om gedood te worden. Ook lage temperaturen vertragen de inwerking van het produkt.
- Gebruik van dergelijke producten geeft mogelijk smaakverandering(chloorsmaak) . Dat is deels te maskeren door bv. vitamine C tabletten of andere smaakstoffen toe te voegen of door na de chemische behandeling gebruik te maken van een aktieve koolfilter.(daar hebben we het later nog over). Katadyn bijvoorbeeld levert antichlor druppels die de chloor smaakt neutraliseert.
Belangrijkste stoffen:
chlorine (en zijn varianten), chloride dioxide, jodium.
Extra aandacht is op zijn plaats bij gebruik van jodium gedurende lange tijd. Zeker bij zwangere vrouwen en bij mensen met schildklierproblemen. Jodium is pH-gevoelig en is niet zo effectief voor Giardia en andere protozoa. Ze vervallen ook sneller onder invloed van zonlicht. Gezien de nadelen van jodium en de betere alternatieven schrap je ze beter. Het gebruik van (huishoudelijk) bleekmiddel wordt afgeraden vanwege de schadelijke afbraakproducten en de onbetrouwbare dosering.
De meest gekende produkten bij ons zijn: Hadex (oplossing), Micropur (tabletten), al dan niet met toegevoegd zilver. Zilver is vooral van belang is om het water langdurig (maanden) veilig te houden en is in principe overbodig bij rechtstreeks gebruik. In de VS is aquamira een heel gekend produkt dat werkt op basis van chloride dioxde gecombineerd met een activator. Het is bij ons helaas niet verkrijgbaar. Vloeistoffen kunnen bevriezen. Draag ze dus op je lichaam bij vriestemperaturen.
andere merken: Oasis, Aquatab .
Er zal altijd in meer of mindere mate een smaakverschil te proeven zijn tov het oorspronkelijke water. Gebruik de officiële richtlijnen van de fabrikant wat betreft dosis en inwerktijd. Als je het veilig wil houden: met mechanisch voorfilteren kan je bacteriën en zeker protozoa reeds verwijderen.
Aanverwant aan chemische zuivering is het gebruik van Aluminium sulfaat of poly-aluminiumchloride (PACl) om als voorbehandeling troebel water helder te maken (0.05 tot 0.2 mg/L, eventueel wat meer als je de aanwezigheid van zware metalen vermoedt). De zwevende delen coaguleren en door de zwaartekracht zakken ze naar de bodem zodat het helder water afgegoten kan worden. Een waarschuwing is op zijn plaats. Je doet dat op eigen verantwoordelijkheid. Volgende kan helpen om tot een juiste dosering te komen. Hoewel rivieren met sediment best vermeden moeten worden is het gebruik soms onvermijdelijk omdat er geen alternatieven zijn.
(foto: Sarek National Parc)
De winst van deze voorbehandeling is dat bij gebruik van een mechanische filter, het filter element niet zo vlug verstopt en het water er een stuk smakelijker uit gaat zien dan troebel water. Mechanische filtering is de volgende methode die besproken wordt.
Methode 2: mechanische filters
Het filteren gebeurt via een fiber membraan (porien 0,1 micron) dat bacteriën en protozoa tegenhoudt maar virussen niet. Daar virussen enkel binnen een gastheer kunnen overleven worden ze grotendeels wel tegengehouden door mechanisch filters.
Alle mechanische filters werken volgens eenzelfde principe. Alleen de uitvoering kan verschillend zijn. Knijp(druk)filters of werkend met de zwaartekracht. Mechanische filters zijn zowel bruikbaar voor solisten als grotere groepen. Voor grotere groepen wordt meestal een filter gebruikt die werkt op zwaartekracht omdat die autonoom zijn werk doet terwijl je in tussentijd iets anders kan doen. De “vuil water” zak wordt op hoogte geplaatst en onder het systeem vult de andere zak zich met het gefilterd water.
De bekendste fabrikanten bij ons zijn Sawyer, Katadyn, Platypus maar ook Care plus heeft ze in hun assortiment. Het vraagt enige inspanning om het water te filteren maar je hebt geen wachttijd alvorens je het water kan drinken. Een nadeel is dat het filterelement vorstgevoelig is. Het bevriezen van het filterelement brengt schade toe waardoor de filter zijn werk niet meer kan doen. Dat is niet zichtbaar aan de buitenkant. Het andere nadeel is dat de filter kan verstoppen zeker bij water met zwevend vuil dat de filter doet verstoppen. Een voorfiltering met bv je bandana/buff of het gebruik van aluminiumsulfaat kan nuttig zijn. Afhankelijk van de vervuiling van het water moet de filter geregeld gespoeld worden Het is belangrijk dat naast spoelen intern de filter geen bacteriegroei kent zeker bij langdurige stockage. Dat kan je vermijden met chloorprodukten die ook worden gebruikt bij het ontsmetten van water. Hier zou je wel javel kunnen gebruiken; Zout- of kalkneerslag op het element kan weggewerkt worden met azijn. Filters die lang niet zijn gebruikt en uitgedroogd zijn moet voorgeweekt worden om terug hun oorspronkelijk debiet te krijgen. Voor langdurige opbergen van je filter zet het volgende filmpje alles nog eens op een rij. Sawyer Water Filter Cleaning and Storage
De squeeze van Sawyer heeft, ook al is hij zwaarder, voordelen op de mini (foto hieronder)
Door het groter filteroppervlak vraagt het minder inspanning terwijl de filter minder vlug gespoeld moet worden. Beide filters kan je op je drinkbus schroeven (28 mm) om zo rechtstreeks te drinken. De squeeze kan volgens de fabrikant oneindig water leveren terwijl de mini een levensduur van 300 000 liter zou hebben. Van de geleverde knijpzakken van Sawyer is geweten dat ze weinig duurzaam zijn. Geadviseerd wordt om extra knijpzakken mee te nemen of gebruik te maken van platyus/evernew waterzakken maar iedere soepele (pet) fles met 28 mm schroefdraad is bruikbaar. Deze laatste zijn vermoedelijk nog duurzamer en ook goedkoper
De BeFree, vermoedelijk de meest gekende in het assortiment van Katadyn en is ook weer verkrijgbaar in verschillende volumes (individueel of in groep) zowel in knijpvorm of werkend via zwaartekracht. Anders dan bij de Sawyer is het filterelement open zodat het spoelen van de filter gemakkelijker is dan de gesloten filter van sawyer. De filter zou volgens de fabrikant een levensduur hebben van 1000 liter wat een stuk minder is dan de squeeze. De 42 mm schroefdraad is minder universeel maar het reservoir vult zich veel gemakkelijker vanuit een beekje dan de knijpzakken van sawyer.
Platypus, gekend van zijn drinkzakken heeft ook filtersystemen in zijn assortiment zowel individueel als voor groepen.
Aanvullend op filteren (mechanisch en chemisch) wordt soms een koolfilter toegepast; deze verbeteren de smaak en vangen chemische verontreinigingen op. Soms zijn niet de bateriën het grootste probleem maar de toxines die in het water terecht komen bij het afsterven van de bacteriën. Deze zijn niet te verwijderen met een mechanische filter. De toename van blauwalg ((cyanobacterie) besmettingen door de opwarming is een van de gekende fenomenen. Nog een reden om stilstaande waters te vermijden. Impact van blauwalgen op de natuur - Onze Natuur
Zoals alle cartridges moeten deze na gebruik van X tal liter vervangen worden (Afhankelijk van fabrikant en de mate van vervuiling van het water). Dit moet je incalculeren wil je de totale kostprijs van je systeem berekenen. Zie bv de Grayl die door sommigen als 'rolls royce’ onder de filters wordt gezien. Naast het gewicht staat daar ook een stevig prijskaartje naast. Bij de ultrapress bv. moet de cartridges elke 150 liter worden vervangen
Methode 3: UV behandeling
UV behandeling is een heel efficiente methode voor het zuiveren van water.
Het UV licht grijpt in op het DNA van virussen, bacteriën en vernietigt deze binnen de 60 sec. Belangrijk is de afstand van het UV licht tov de organismen. Door te roeren breng je het water in beweging om het contact te bevorderen. Een hoge smalle fles is daarom niet aangeraden. Het voordeel is dat de werking onafhankelijk is van de temperatuur en veel sneller werkt dan chemische produkten. De smaak van het water wordt niet aantast. UV licht is niet zo geschikt bij troebel water. In dat geval is (voor) filteren aangewezen. Het nadeel is dat het een elektronisch aparaat is dat werkt op batterijen of herlaadbare accus. Koude temperaturen kunnen nefast zijn voor de capaciteit. Volgens de fabrikant zou je met bovenstaande pen een 50 tal liter kunnen behandelen met een volle batterij.
Methode 4: koken van het water
Koken is heel effectief maar het jaagt je brandstofgebruik in de hoogte. Ook al verlaagt het kookpunt wanneer je op hoogte verblijft, laten doorkoken is niet echt nodig.
Aandachtspunten en risicobeperking:
Een filter alleen is niet genoeg. Naast je filter moet je voorbereidend werk doen in de aanloop van een tocht op vlak van water bevoorrading
- Is er genoeg water aanwezig in het gebied?
- Hoe was bv de sneeuwval de afgelopen winter?
- Bekijk de kaart. Over welke ondergrond spreken we? Geven de blauwe lijnen/bronnen op de kaart nog effectief water wat later in het seizoen? In een kalkgebied zou dat wel eens tegen kunnen vallen.
- Reisverslagen van anderen kunnen helpend zijn.
- Weet waar je water vandaan komt.
- Spreken we over grote stromen, smalle beken, stilstaand water? Onder of boven de boomgrens? Loopt er vee rond? Contaminatie (ook voor chemische vervuiling) blijft een gevaar onder de lijn waar dieren wonen.
- Soms heb je geen keuze.
- Wat zijn de heersende temperaturen? (Hoe warmer hoe meer water je nodig kan hebben.)
- In de winter wanneer je geen vloeibaar water hebt word je brandstof belangrijk. Om van ijs/sneeuw naar 0°C te gaan kost ongeveer even veel brandstof als van 0°C naar 100°C te gaan. Wintertochten kosten twee tot drie maal meer brandstof dan vergelijkbare tochten in de zomer.
- Voorkom bevriezen van je filterelement of ontsmettingsvloeistof. Drinksystemen met een slang werken niet. Kies voor een drinkbus met brede mond om bevriezen van de opening te vermijden. Steek dan de fles omgekeerd in de houder.
- Kijk je materiaal na voor vertrek. Doe een test qua doorstroming. Activeer je mechanische filter door hem terug te bevochtigen.
- Doe aan prefilteren met bv je buff.
- Voed je kinderen op. Leer ze kennis maken met water filteren.
- Heb aandacht voor uitdroging.
- Een goede handhygiene blijft belangrijk.
- Wissel geen flessen uit met elkaar. Maak een scheiding tussen propere en flessen voor vuil water.
- Vergeet de fles of zak met vuil water niet langs buiten af te drogen voor je filtert. Je wil geen vuilwaterdruppels van aan de buitenkant in de propere fles laten vallen.