Sicilië heeft een eeuwenoud netwerk van paden voor voetgangers, vee en ruiters, de trazerra. Deze worden nu gemarkeerd en degelijk beschreven als trekking routes. Sicilië is daarmee de uitzondering in Zuid-Italië : hier kan je ook als beginnende hiker terecht voor één of meerdere weken wandelplezier. Bossen, wijngaarden, wijdse vergezichten op de bergkammen, de vele monumenten en ruïnes en een heerlijke lokale keuken.

Situering

Het eiland Sicilië vormt de meest zuidelijke punt van Italië. Het is het grootste eiland van de Middellandse Zee, ca. 25 000 km², bijna zo groot als België. Het vormt een grote driehoek. Bij Messina is de zeestraat tussen Sicilië en de rest van Italië maar 4 à 5 km breed. Er is een intensieve verbinding met veerboten. Een project om die te vervangen door een gigantische hangbrug duikt bij iedere nieuwe Italiaanse premier opnieuw op maar wordt daarna omwille van de hoge kosten, het grote risico op aardbevingen in dit gebied en de enorme impact op de vogeltrek telkens weer stopgezet. 

Andere grote steden zijn Palermo (de grootste stad), Catania, Agrigento, Syracuse, Trapani, Ragusa. Alle grote steden en het grootste deel van de woonzones liggen dicht bij de kust. Alhoewel Sicilië een eiland is, is het binnenland veel interesanter dan de kustlijn. De kust is ongeveer 1000 km lang en bestaat uit stedelijk gebied en wegen enerzijds en stranden afgewisseld met kliffen. In het binnenland vind je overal vrij omvangrijke dorpen. Vaak compact en op een onwaarschijnlijke manier op een bergkam gedrapeerd. 

De noordkant is de meest bergachtige. In de natuurparken van Nebrodi, Madonie en Sicani zijn de toppen ongeveer 1600, 1900 en 1400 m hoog. Deze drie parken zijn echter veel gevarieerde en veelzijdiger dan enkel dit middelgebergte : bossen, weidevlaktes met wilde paarden en wilde varkens, enkele zeer mooie meren en watervallen, veel authentieke bergdorpjes, ...

Een beetje apart ligt de enorme vulkaan de Etna. De breuklijn waar de Afrikaanse continentale plaat en de Europese continentale plaat tegen elkaar duwen, loopt langs de oostrand van Sicilië. Sicilië heeft nog twee andere actieve vulkanen, de Stromboli en de Vulcano. Deze vormden een reeks eilandjes net ten noorden van Sicilië, de Eolische eilanden. De Stromboli is de meest actieve vulkaan : de lava is dun en vloeibaar en stroomt continu ; af en toe wordt wat lava in de lucht geworpen door een gasbel die vrijkomt. De Vulcano barst af en toe uit ; alleen de gasgeur van de fumarolen wijst op een actieve vulkaan. De Etna combineert beide types : een continue lavastroom en af en toe een hevige uitbarsting. Een bezoek aan een actieve vulkaan is een intense maar ook risicovolle belevenis. Delen van de vulkaan zijn niet toegankelijk of enkel onder begeleiding ; deze regels veranderen frequent in functie van de activiteit van de vulkaan ; we geven daarom geen links op deze website en raden aan om deze essentiële informatie vlak voor een tocht op te zoeken. 
Uiteraard zal je op veel plaatsen in Sicilië ook warmwaterbronnen aantreffen en is de regio gevoelig voor aardbevingen.

De westelijke punt en de zuidelijke kant van de driehoek zijn een aaneenschakeling van vlaktes en heuvels. 

Wandelen in Sicilië brengt je onvermijdelijk langs de zeer rijke geschiedenis van dit eiland. Het was achtereenvolgens onder Fenicisch, Grieks, Cartaags, Romeins, Frankisch, Byzantijns, Arabisch en Noormannen-bestuur die allemaal zeer veel belang hechten aan dit eiland en er tal van steden, tempels en forten bouwden. Pas rond 1300 kwam het eiland in een uithoek van de grotere koninkrijken te liggen. Een combinatie van desinteresse enerzijds of actief onderdrukken van de zeer diverse culturele en religieuze rijkdom zorgden voor een langzaam proces van verarming, achteruitstelling en een schrijnende ongelijkheid tussen enkele rijkere families en grote groepen armen.
Voor de hedendaagse wandelaar zijn er de talloze tempels, kerken, forten, rotshuizen, ... en een rijke erfenis aan onverharde paden tussen de dorpen in het binnenland. 

De beste periode is april - mei en oktober - november. De zomermaanden zijn veel te warm, het landschap is dor en stoffig met risico op natuurbranden, bij de stranden en monumenten is het veel drukker en duurder. In de winter kan ook, maar dan zijn de dagen korter, is er meer regen en is modder en op de bergtoppen is enkele dagen of weken ijzel en sneeuw een factor om mee rekening te houden. 

Winterse sneeuw op de toppen van Madonie.

Openbaar vervoer en bereikbaarheid

Naar Sicilië : 

Sicilië heeft twee internationale luchthavens (Catania en Palermo) en drie kleinere luchthavens. Wie een trekking plant op de Etna kan eventueel ook een vlucht naar Reggio Calabria Airport bekijken, deze ligt net aan de overkant van de straat van Messina. 

Voor fervente treinliefhebbers : je kan met Trenitalia naar Sicilië. Ofwel met een klassieke intercity die op de veerboot gezet wordt, ofwel met een TGV die aansluit op een snelferry (hydrofoil). Reken 10 à 12 h voor het traject Rome - Palermo. 

Met de auto via de Italiaanse snelwegen (tol) en de ferry. Tientallen ferry-oversteken per dag van de straat van Messina.

Binnen Sicilië

Er is een vrij uitgebreid spoornet, met twee kustlijnen (Messina - Palermo enerzijds en Messina - Syracusa anderzijds), en de centrale lijn (Palermo - Syracusa). Samen met een aantal kleinere lijnen is dit naar Middellanse Zee normen op papier een zeer goed spoornetwerk. Nadeel is dat de infrastructuur erg verouderd is : er is al veel tientallen jaren vrij weinig geïnvesteerd in modernisering. Een buitenbeentje is het enige nog bestaande smalspoor van FCE - de CircumEtna die de stadjes aan de voet van de Etna bedient. Tickets en uurroosters : Trenitalia. 

De rest van het openbaar is gesplits in stedelijk vervoer en doorgaande bussen. Afhankelijk van de stad bestaat het lokale vervoer uit een combinatie van bussen, trams en/of metro. Googlen met "Transporto Pubblico" en de stadsnaam 

Doorgaande bussen zijn vaak sneller dan de trein. Er zijn meerdere operatoren die deels overlappende diensten aanbieden. 

De ferries naar de Eolische eilanden vertrekken in Messina en in Milazzo. Net als voor de bussen zijn er meerdere deels elkaar overlappende ferry-diensten. Wat de bussen missen hebben de ferries wel : meerdere portalen om het aanbod te vergelijken.

Bivakkeren

Bivakkeren zit in de grijze zone in Sicilië. Wie meer informatie heeft mag die zeker delen. 

Enerzijds is het niet verboden / zelfs toegelaten om op specifiek ingerichte plekken ("aree attrezzate") 24 h te verblijven. Anderzijds is er een vrij algemeen verbod op camperen buiten de officiële campings. 

In de praktijk is het vaak mogelijk om discreet en voor één nachtje de tent te zetten bij een afgelegen kapel / picknickplaats / gesloten berghut / ... Uiteraard met alle respect voor de omgeving : geen kampvuur (!), geen afval, geen hinder voor landbouwers en herders, ...

Er zijn ook vrij veel bivakhutten ("Bivacchi"), die altijd en gratis open zijn maar met vaak alleen maar een picknicktafel, een kachel of haard en een waterpunt in de omgeving. Daarnaast zijn er berghutten ("Rifugi") die ofwel betalend zijn maar niet bewaakt of klassieke berghutten die minstens in het seizoen bewaakt zijn en halfpension aanbieden. 

De "bivacchi" zijn gerestaureerde hutjes van bosarbeiders of herders, dus heel iets anders dan de blikken dozen bivakhutten van de Alpen. Het overgrote deel van deze bivakhutten en "aree attrezzate" liggen in de parken van de Etna en dei Nebrodi, dus in het oostelijke stukje van Sicilië. 

Meer informatie :

Op de lange afstandspaden zijn er in de praktijk goedkope overnachtingen in hostels verbonden aan klooster of kerken, in hotelletjes, ... zie hiervoor "dove dormire" op de websites van deze paden. 

Interessante tochten

Sicilië had altijd al een interessant wandelaanbod. Dat bestond hoofdzakelijk uit vrij korte wandelingen van een dorp of parking naar een interessante locatie : een mooie Griekse of Romeinse tempel of een afgelegen strandje bijvoorbeeld. Ook had de CAI, de Italiaanse Alpenclub, enkele lokale padennetwerken.

Pas vrij recent is daar verandering in gekomen en beschikt Sicilië over een degelijke netwerk van GR-paden. Er zijn twee grote initiatieven : het Via Francigena netwerk en de Sentiero Italia.
Beide inspireerden ook de natuurparken en andere groepen om zelf een meerdaagse wandelroute in elkaar te steken. 

Het Via Francigena netwerk

Dit volgt brede, goed bewandelbare, maar zoveel mogelijk onverharde paden. De bewegwijzering en de beschikbare informatie is stukken beter dan wat normaal is in de rest van zuidelijk Italië. Dit padenneterk wordt beheerd door een organisatie die in de eerste plaats mikt op pelgrims en die net als bij de Camino op zoek gaat naar de historisch juiste wegen die al 1000 of meer jaren bestaan.
Toch is de beleving eerder die van een GR-route in België of Nederland dan die van een klassieke pelgrimsroute zoals de Camino. Je komt iedere avond in een dorp met op wandelaars afgestemd logies, de paden zijn vaak breed en eigenlijk ook geschikt voor mountain bikes - een afwisseling van de wat er nog bestaat van de oude trazerra en verbindingsstukken door wijngaarden, olijfgaarden, bossen enzovoort. Voor enkele van de paden wordt trouwens een gravel-bike alternatief ontwikkeld. 
Door de keuze om iedere avond in een dorp te passeren met overnachting, water en winkeltjes is onvermijdelijk een stuk van de route verhard. Reken op typisch 1/3 van de route op verharde wegjes. 

Er zijn vier GR-routes, met elk een eigen karakter. 

Magna Via Francigena : 

Type : route in lijn, een coast-to-coast door de heuvels van het Sicilaanse binnenland.
Startpunt : Palermo aan de noordkust
Eindpunt : Agrigento aan de zuidkust
Lengte : 190 km of gemiddeld 21 km per dag
Hoogtemeters : ca. 5400 m+ of gemiddeld 600 m+ per dag. 
Moeilijkheid : Staptechniek Niveau 1 à 2 op 4. Fysiek Niveau 1 à 2 op 4. 
Etappes : de 9 etappes liggen grotendeels vast : overnachting in dorpen, waar je water en meestal ook eten kan aankopen. 
Kleur : op kaartjes en markeringen : donkerrood
Historiek : deze route gaat terug op een militaire en handelsroute van tijdens de Frankische tijd. Grote delen zijn wellicht nog ouder nl. van de Romeinse periode.

Deze coast-to-coast route doorloopt Corleone (waar het Italiaanse deel van de Godfather-trilogie over de maffia zich situeert - bezoek het CIDMA-museum) en het Natuurpark van de Monte Sicani.

Meer informatie

 

Via Normanna of Palermo-Messina per le Montagne  

Type : route in lijn door het binnenland, vooral aan de voet van de bergen 
Startpunt : Palermo 
Eindpunt : Messina 
Lengte : 378 km of gemiddeld 18 km per dag
Hoogtemeters : ca. 12500 m+ of gemiddeld 600 m+ per dag
Moeilijkheid : Staptechniek Niveau 1 à 2 op 4. Fysiek Niveau 1 à 2 op 4. 
Etappes : de 21 etappes liggen grotendeels vast : overnachting in dorpen, waar je water en meestal ook eten kan aankopen. De route kan gemakkelijk in 3 blokken van 1 week gesplist worden. 
Kleur : op kaartjes en markeringen : groen
Historiek : deze route bezoekt enkele burchten van tijdens het Noormannen bestuur.

Deze loopt langs de zuidrand van de Natuurparken van Madonie en van Nebrodi, en langs de noordkant van de Etna.  

Meer informatie

Er is af en toe sprake van het heropenen van de oude route "Palermo - Messina per la Marina" - de kustroute. De kans dat dit ooit een interessante GR zal opleveren is eerder klein : deze oude Romeinse route is op veel plaatsen onder de moderne snelweg verdwenen. 

Via Fabaria: 

Type : route in lijn langs de zuidkust en door het binnenland 
Startpunt : Agrigento (aansluiting op de Magna Via Francigena)
Eindpunt : Catania of Randazzo (aansluiting op de via Normanna)
Lengte : ca. 300 km voor de basisroute. Er zijn een hele reeks varianten een zijroutes 
Hoogtemeters : ca. 4000 m+ of gemiddeld 300 m+ per dag voor de basisroute
Moeilijkheid : Staptechniek Niveau 1 op 4. Fysiek Niveau 1 op 4. 
Etappes : 13-tal voor de basisroute.
Kleur : op kaartjes en markeringen : blauw
Historiek : delen van deze route bestaan al sinds de Romeinse tijd, de naam is Arabisch. 

Dit is de meest "vlakke" van de 4 basisroutes van het via Francigena netwerk. De meest diverse aan historische monumenten. Er zijn meerdere gemarkeerde varianten. Nog meer dan de andere routes te mijden in de zomermaanden : lange stukken door velden met strostoppels zonder schaduw.

Het deel langs de kust wordt ook soms Via Selinuntina genoemd. Dit is wat verwarrend : het stuk tussen Agrigento en Selinunte is immers niet bewegwijzerd en er is weinig wandel-informatie over te vinden. 

Meer informatie

Via Mazarense

Dit is een project voor een wandelroute in de westelijke hoek van Sicilië, in de kustzone tussen Palermo en Marsala. Stukken ervan zijn al beschikbaar en bewegwijzerd. Wijn, zandstranden, veel Griekse, Romeinse en Cartaagse ruïnes, ...

Meer informatie : 

Markeringen

Rood-wit zoals de Franse GR-paden, waar zinvol aangevuld met het logo van een pelgrim in een verschillende kleur voor elk van de via's. In stedelijk gebied stickertjes in die kleuren. Zie ook hier. 

De Sentiero Italia in Sicilië

Deze route is aangelegd door de CAI, de Italiaanse bergsportfederatie. Daar waar de Via Francigena paden je automatisch leiden naar dorpen, ruïnes en archeologische sites, kiest deze route specifiek voor het middelgebergte : ze volgt de reeks bergmassieven in de noordzijde van Sicilië. 

Type : route in lijn door het binnenland, langs de hele noordzijde van Sicilië, zoveel mogelijk door de bergen. 
Startpunt : Trapani (treinstation)
Eindpunt : Messina (treinstation)
Lengte : 630 km (met de lus omheen de Etna)
Hoogtemeters : ca. 22 000 m+
Moeilijkheid : Staptechniek Niveau 1 à 2 op 4. Fysiek Niveau 2 à 4 op 4. 
Etappes : 35 (met de lus omheen de Etna)

De route combineert authentieke bergnatuur met doorkruisen van landbouwgebied. En dus ook een combinatie van berg- en bospaden  met pistes, deels ook verhard, door akkerland en weides. De mooiste stukken zijn de etappes die de natuurparken delle Madonie en dei Nebrodi doorkruisen : 

Ook het stuk van de Sentiero rond de Etna (V23B, C, ...) heeft zijn sterke punten. Hier vind je ook de enkele overnachtingen in echte CAI-berghutten. 
Een interessante complete wandelvakantie zou dan zijn : Cefalú - Madonie over Via del Frati, een stukje Madonie en het hele stuk door Nebrodi tot Randazzo (treinstation) en als kers op de taart enkele etappes rond de Etna.

De SI is beschreven van west naar oost. Dit bouwt geleidelijk op : de etappes met de zwaarste hoogteverschillen komen dan later. Voor wie in de vallei overnacht is de klim dan meestal 's morgens in een relatief koele west-gerichte helling. De andere staprichting is uiteraard ook mogelijk. De lengte van de etappes is zeer ongelijk. Veel zijn kort bv. een 4-tal uur, andere zijn zwaar (bv. 8 uur). De etappes eindigen niet altijd plaatsen met een overnachtingsmogelijkheid ; soms zijn het ook gewoon plekken waar het pad een grote weg kruist. 

De route is goed, maar niet doorlopend bewegwijzerd. Je zal dus op sommige etappes regelmatig de GPS of de wandelkaart moeten raadplegen. Waar ze bewegwijzerd is, is dat volgens de gewone CAI-afspraken : rood-wit, al dan niet aangevuld in het zwart met met de letters SI of met het padnummer. Daarnaast wordt ook het SI-logo gebruikt (S en I over elkaar geschreven in de kleuren van de Italiaanse vlag). 

Op de Sentiero Italia bij Piano Battaglia (Madonie) in de herfst.

Meer informatie : 

Via dei Frati

Deze vertrekt van dezelfde filosofie als het via Francigena netwerk : vlot behapbare etappes op historische paden, met een overnachtingsplek in dorpen. Geschikt als pelgrimsroute, maar ook als gewone GR-route. Bij voorkeur onverharde wegen, maar onvermijdelijk ook stukken op asfalt.

De Fia dei Frati loopt net als de Via Magna Francigena van de noordkust door de bergen naar de vlaktes in het midden van Sicilië. Alleen een stuk oostelijker, ter hoogte van het Madonie-massief. Dit massief is een stuk hoger en ruiger.

De route is voor zover we kunnen nagaan wel bewegwijzerd maar onvolledig en/of van onvoldoende kwaliteit. De gpx of de wandelkaart zijn dus onmisbaar. De groep die achter dit pad zit, heeft duidelijk een stuk minder slagkracht en middelen dan de groep van de Via Francigena. 

Type : route in lijn door het binnenland, met doorkruising van bergen tot 1900 m hoogte. 
Startpunt : Caltanissetta (treinstation)
Eindpunt : Cefalú (treinstation)
Lengte : 166 km of gemiddeld 21 km per dag
Hoogtemeters : ca. 5100 m+ / 5700 m- of gemiddeld 650 m+ per dag 
Moeilijkheid : Staptechniek Niveau 1 à 2 op 4. Fysiek Niveau 1 à 2 op 4. 
Etappes : 8-tal

Meer informatie :