Isolatiewaarde ofwel de R-waarde
Het hoofddoel van de slaapmat bestaat erin de hiker een voldoende aangename nachtrust te bezorgen zodat die er de volgende dag weer uitgerust stevig tegenaan kan gaan. Die nachtrust wordt gegarandeerd door een comfortabele ondersteuning van het lichaam enerzijds en door voldoende isolatie anderzijds. De isolatie belet dat de koude ondergrond teveel warmte uit het lichaam zou onttrekken. De meest bekende slaapmatfabrikanten zijn Thermarest en Exped. Hun matjes vind je uitgebreid terug in de meeste outdoor winkels in de Benelux. Slaapmatjes van vele andere fabrikanten kan je echter enkel online aankopen.
Je zal merken dat alle matjes op één of andere manier lucht gevangen houden. Lucht is immers het meest logische isolatiemateriaal dat in de natuur vrij beschikbaar is. Verder wordt bij sommige matjes de isolatiewaarde nog meer geoptimaliseerd door reflecterend materiaal dat is aangebracht op of in het matje. Het verlies van stralingswarmte wordt op die manier ingeperkt. Bij een andere techniek wordt het matje gevuld met een open celschuim of isolerend materiaal zoals dons of een synthetische vulling om warmteverlies door luchtverplaatsingen (convectief warmteverlies) tegen te gaan.
De uiteindelijke hoeveelheid isolatie dat een matje te bieden heeft, wordt standaard uitgedrukt in een cijfer. Dit cijfer noemt men de R-waarde (R-value) en zou elke fabrikant bij zijn matjes moeten vermelden. Hoe hoger dit cijfer, des te warmer je slaapt op het matje.
In het algemeen worden volgende waarden als leidraad aangenomen:
- R-waarde lager dan 1,5: hoogzomermatje (voor nachttemperatuur boven ruwweg 10°c)
- R-waarde lager dan 2,5: zomermatje (tot tegen het vriespunt)
- R-waarde tussen 2,5 en 4,0: 3-seizoensmatje (geschikt bij lichte nachtvorst)
- R-waarde hoger dan 4,0: wintermatje (geschikt bij matige tot strenge vorst)
- R-waarde hoger dan 5,0: aangeraden bij het bivakkeren op sneeuw
Het is maar sinds kort dat er een standaard goedkopere testmethode is ontwikkeld (zoals bij het testen van slaapzakken) die stilaan meer en meer wordt overgenomen door de fabrikanten. Kijk bij aankoop of er naast de R waarde de testmethode ASTM FF3340 is vermeld. De nieuwe testmethode geeft voor een specifieke mat een hogere R waarde terwijl die niet beter is dan gemeten volgens de oude meetmethode. Een andere verwarrende situatie gaat over de verschillen in advies die de fabrikanten koppelen aan een specifieke R waarde van de mat voor een bepaalde nachtelijke temperatuur. Hou er rekening mee dat er altijd een verschil zal zijn tussen de testwaarde en de R waarde in de realiteit (bv wanneer de mat minder hard wordt opgeblazen voor een comfortabeler ligervaring.)
Slaapsysteem: De slaapzak-slaapmat tandem
Slaapzakken worden getest op een mat met een R waarde rond de 5,5. Gebruik je een mat met een lagere R waarde dan presteert de slaapzak minder goed dan het label belooft en heb je eigenlijk een isolerender slaapzak nodig om dit deels te compenseren.
| Omstandigheden | warm | koel | koud | extreem |
|---|---|---|---|---|
| Temperatuur tijdens de nacht | 10°C | 0°C | -6°C | -18°C |
| R-waarde van de slaapmat | Onder 2 | 2 – 3.9 | 4 – 5.4 | 5.5+ |
| Slaapzak: Temperatuur Rating | -1°C of lager | -6°C of lager | -10°C of lager | -18°C of lager |
Tegen het licht van deze conclusie kan het verstandig zijn, als je maar een slaapmat wil kopen, je dan best gelijk een wintermat koopt.
Wie in de bergen gaat, moet altijd rekening houden met koude nachten. Zeker in het begin en op het eind van het zomerseizoen is de kans op vorst groter. Maar ook midden de zomer kan het kwik al eens dalen richting 0°C. In het tussenseizoen komt nachtvorst veel vaker voor en in de winter dagdagelijks.
Onze raad
Het beste is om voor je beschikbare budget een slaapmatje te kiezen met een zo hoog mogelijke R-waarde en waarmee je voor jezelf een aanvaardbaar ligcomfort ondervindt. Ga dus na tot welke temperaturen je denkt meestal te gaan bivakkeren en kies dan een slaapmatje met een R-waarde dat hieraan minstens voldoet.
Hoe hoger de R-waarde, hoe minder snel je koude nachten als onaangenaam zult ervaren. Je kan dan eventueel je actieradius nog wat uitbreiden naar de koudere maanden van het jaar zonder daarvoor meteen een tweede warmer matje of warmere slaapzak te moeten gaan aanschaffen.Helaas is de aanschaf van een goede lichtgewicht mat een dure aangelegenheid. Tracht hier niet op te bezuinigen. Koop nooit een slaapmat zonder de R waarde te weten. De dikte van de mat is hier geen referentie.
Lengte van het slaapmatje
Slaapmatjes worden aangeboden in verschillende lengten. In principe hoeft het slaapmatje slechts tot aan de schouders te komen en laat je je hoofd rusten op een kussen dat voor de meeste hikers bestaat uit een stuffzak gevuld met kledij, een met lucht gevulde platypus of een volwaardig luchtkussentje. Bij de dikkere slaapmatjes kan het echter moeilijker zijn om met je hoofd op deze manier nog comfortabel op een kussen te gaan liggen zodat het wel een keuze kan zijn om met je hoofd nog op het matje te passen. Je kan in dit geval bv je trailrunners tussen de mat en ondergrond steken zoadat die oplift en zo voor een kussen zorgt om je hoofd op te laten rusten.
Aan het voeteinde opteren de meeste mensen om ook de voeten nog net op het matje te laten rusten. Sommige gewichtsbewuste hikers verkiezen echter om een korter matje te kiezen dat slechts tot onder de knieën reikt (of in extreme gevallen nog korter) en gebruiken kledij of de rugzak als ondersteuning en isolatie onder de voeten. Door een korter slaapmatje te nemen, wordt er gewicht en volume uitgespaard in de rugzak. Ook deze werkwijze kan als oncomfortabel ervaren worden, vooral als het om een dik matje gaat. Al deze zaken zelf eens proefondervindelijk uitproberen, zal je duidelijk maken wat voor jou de voorkeur wegdraagt.
Thermarest en sommige andere fabrikanten bieden ook matjes aan in een zogenaamde vrouwenversie die meestal wat korter uitvalt dan de standaardlengte. Deze matjes hoeven uiteraard niet specifiek door een vrouw gebruikt te worden zoals de fabrikant wil laten uitschijnen, maar bezitten gewoonweg meer isolatie zodat ze warmer slapen dan de reguliere versie. Ze kunnen dus ook voor mannen een perfecte keuze zijn.
Tips om de isolatiewaarde van je slaapmatje op te waarderen
Slaapmatjes kan je perfect op elkaar leggen. Deze techniek kan interessant zijn op een wintertrekking vermits gecombineerde slaapmatjes warmer slapen dan individueel. Indien je geen goed isolerend wintermatje bezit, kan je op deze manier een 3-seizoensmatje combineren met een goedkoop gesloten celschuimmatje (of ander type matje). De totale R-waarde van je gecombineerde slaapmatjes is daarbij bijna gelijk aan de som van de individuele R-waardes van de matjes afzonderlijk. Zo is het goed mogelijk om een totale R-waarde hoger dan 4,0 te bekomen.
In de winter hoe je niet perse een warmere slaapmat te kopen, je kan gewoon een goedkoop gesloten celschuimmatje onder je luchtmatje leggen.
Bij het combineren van matjes leg je best het meest comfortabele matje of het matje met de hoogste R-waarde bovenaan. Dit werkt echter minder goed als één van de matjes een luchtslaapmatje betreft met relatief weinig luchtkamers waardoor er gemakkelijk warmteverlies optreedt door convectie in dit matje. In dat geval wordt het voordeliger om het luchtslaapmatje onderaan te leggen om het warmteverlies doorheen dit matje het meest in te perken.
Verder kan je warmer slapen door bewust op een warmere ondergrond te gaan liggen. Een droge humus ondergrond slaapt meestal het warmst terwijl je best koude vochtige harde ondergrond vermijdt tijdens de koudere nachten. Je kan een warmere ondergrond ook zelf creëren door een bed van bladeren, humus, mos of eventueel sparrentakken aan te maken en daarop je matje neerleggen (dit is ook een survivaltechniek indien je matje onbruikbaar of verloren zou zijn gegaan). Op een wintertrekking kan het voordelig zijn om, indien het sneeuwdek niet te dik is en de ondergrond niet te sterk bevroren was alvorens de sneeuw viel, het sneeuwdek af te graven om op een warmere ondergrond te kunnen liggen. Meestal wordt de tent opgesteld op het sneeuwveld dat zo goed mogelijk is aangestampt.
Indien mogelijk, is het altijd nuttig om de sneeuw weg te graven.
Transporteren
Voor transport in of op de rugzak rol je het slaapmatje zo compact mogelijk op en berg je het best op in de rugzak indien mogelijk. Op die manier is een transporthoes niet strikt noodzakelijk en blijft het matje beschermd tegen eventuele regen of het schuren tegen takken of rotsen. Indien je niet anders kan dan je slaapmat buiten op de rugzak te bevestigen, is een beschermhoes aan te raden. Deze hoes is best waterdicht, een stevige plastiekzak is in principe voldoende. Je moet immers vermijden om met je slaapzak, zeker als het een donsslaapzak betreft, op een vochtig matje te gaan liggen.
Lightweight hikers gebruiken hun slaapmatje wel eens als frame in een frameloze rugzak door het matje als koker verticaal in de rugzak te plaatsen. Er bestaan zelfs rugzakken waarbij het slaapmatje wordt ingezet als rugpand.
Een gesloten celschuimmatje kan je nog onbeschermd buiten hangen, met andere soorten matjes doe je dat beter niet!
Soorten slaapmatjes
Slaapmatten kunnen in 4 types onderverdeeld worden:
- Het gesloten celschuim matje (closed cell foam mat)
- Het zelfopblaasmatje (self inflating mat)
- Het luchtslaapmatje of luchtbed (airmat / airbed)
- De donsmat of synthetische luchtmatras (down mat / synthetic airbed)
Op Pad geeft in het volgende filmpje een kort overzicht:
Gesloten celschuim matje
Voorbeelden:
- Thermarest RidgeRest SOLite & SOLar
- Thermarest Z-Lite Sol
- Exped Multimat
- Allerhande evazote matjes
- Aluminium matje
Het gesloten celschuim matje bestaat uit een relatief lichtgewicht plooibaar schuim, meestal polyethyleen, waarin kleine isolerende luchtbelletjes gevangen zitten. Deze matjes zijn goedkoop maar bieden relatief weinig slaapcomfort omdat ze redelijk dun en hard zijn. Dit type matje is dus minder geschikt voor wie van zichzelf weet dat hij/zij nood heeft aan voldoende ligcomfort. Opgeplooid of opgerold zijn deze matjes niet erg compact en moeten ze ergens buiten op de rugzak bevestigd worden indien het matje niet als een koker verticaal in de rugzak kan worden meegedragen. De matjes zijn waterafstotend maar kunnen bij langdurige regen toch vocht opnemen wat niet zo ideaal is als je er nadien met een donsslaapzak op gaat slapen.
Gesloten celschuimmatjes worden eerder gebruikt als zomer of 3-seizoensmatje door hikers die het gewicht van hun materiaal zo laag mogelijk willen houden en er niet tegenop zien om te slapen op een harder matje. Ze worden anderzijds ook wel gebruikt in combinatie met een ander matje om de totale isolatiewaarde verder op te waarderen. Meer daarover later in dit artikel.
Filmpje van Thermarest over hun gesloten celschuimmatjes:
Zelfopblaasmat
Voorbeelden:
- Thermarest Prolite en Prolite Plus
- Nemo Self Inflating mat
- Multimat Self Inflating mat
Zelfopblaasmatjes worden gevuld met lucht door een ventiel. Hierbij is het matje in feite een hoes die binnenin gevuld is met een open celschuim (beetje vergelijkbaar met een spons) of een matrix van open celschuim met open ruimtes tussenin waarbij het open celschuim in principe in staat moet zijn om het matje, eenmaal open gevouwen, langzaam uit zichzelf met lucht te laten vullen (vandaar de naam). In de praktijk is bijblazen met de mond op het ventiel wel altijd nodig. Tracht dit echter zoveel mogelijk te beperken omdat je hoe dan ook samen met lucht, vocht naar binnen stuwt. Deze matjes liggen relatief zacht en redelijk comfortabel en zijn behoorlijk compact op te rollen.
Filmpje van Thermarest over hun zelfopblaasmatjes en hoe te gebruiken:
Luchtslaapmat
Voorbeelden:
- Thermarest Neoair Xlite en Xtherm
- Multimat Airbeds
- Exped Airmat
- Big Agnes Air Core
- Klymit Inertia
Luchtslaapmatjes kan je eenvoudigweg bekijken als een luchtmatras die je door een ventiel opblaast met een bijgeleverde pomp of, indien gewenst, met de mond. Opblazen met de bijgeleverde pomp heeft de voorkeur omdat je dan minder vocht in de mat pompt in vergelijking met de mond. Dit type matje ligt erg comfortabel en is zeer compact op te rollen. Ze zijn over het algemeen wel prijzig.
Intern wordt een luchtslaapmatje opgedeeld in vele luchtkamers om het verlies aan warmte door luchtcirculatie in het matje te beperken. Soms worden deze luchtkamers dan nog eens bekleed met reflecterend materiaal en wordt zo een opmerkelijk hoge isolatiewaarde bekomen voor een behoorlijk laag gewicht. De Thermarest Neoair Xtherm is hierin vandaag de dag het neusje van de zalm onder de luchtslaapmatjes.
Sommige mensen klagen wel eens over het geluid dat bepaalde luchtslaapmatjes kunnen produceren bij het woelen. Een factor die belangrijk kan zijn om rekening mee te houden, al lopen de ervaringen erg uiteen hierover. Ook kunnen sommige luchtslaapmatjes wel eens slipperig zijn. Je glijdt er dan gemakkelijk af in je slaap indien je niet op een volledig horizontale ondergrond ligt, of het slaapmatje begint uit zichzelf weg te glijden op je grondzeil. Een aantal strookjes verdunde silicone of McNett SeamGrip (te koop in buitensportwinkels) op het oppervlak van het matje aanbrengen kan dit euvel redelijk verhelpen.
Een vreemde eend in de bijt onder de luchtslaapmatjes zijn de Klymit Inertia matjes. Het idee achter de minimalistische constructie is om je slaapzak de gaten in het matje te laten opvullen om zo een hogere isolatiewaarde te bekomen voor een beperkter gewicht. Helaas wordt dit matje vaak als oncomfortabel ondervonden indien je lichaamsafmetingen niet goed overeenkomen met de lichaamsafmetingen waarvoor de matjes eigenlijk ontworpen zijn.
Filmpje van Thermarest over hun Neoair xtherm mat en hoe te gebruiken
Slaapmatjes met extra isolatie
Voorbeelden:
- Exped Downmat en Synmat
- Big Agnes Insulated Air Core
Dit type matjes zijn in feite luchtslaapmatjes die geheel of gedeeltelijk gevuld zijn met extra isolatie onder de vorm van dons of een synthetische vulling, net zoals in een slaapzak. Die extra isolatie verhoogt de isolatiewaarde van dit type matjes aanzienlijk zodat de R-waarde meestal hoger ligt dan 4,0.
Zij moeten nog steeds opgeblazen worden door middel van een bijgeleverde luchtpomp. Deze slaapmatjes slapen net zo comfortabel als de luchtslaapmatjes en nemen ingepakt in de rugzak relatief weinig plaats in. Ze zijn wel duur.