In de zomer gaat de voorkeur meestal uit naar gasbranders. Maar als gascartouches niet meegenomen kunnen worden (vb. op het vliegtuig) en ter plaatse moeilijk vindbaar zijn, dan is een multifuelbrander nodig waarmee je vloeibare brandstoffen (vb. loodvrije benzine) kan gebruiken. Sommige lichtgewicht hikers opteren voor brandertjes op basis van esbit, alcohol of hout. Ze zijn minder performant maar om kleine hoeveelheden te koken, volstaan ze wel.
Gasbranders
Gasbranders zijn het meest populair bij hikers. Ze branden op compacte bidons met variërende gasmengsels van butaan, isobutaan en propaan. Tegenwoordig zijn de meeste bidons voorzien van een systeem (schroef of ander) die toelaat om het gasblikje makkelijk aan- en af te koppelen.
Voordelen
- Eenvoudig in gebruik
- Weinig onderhoud (geen roet en onzuiverheden)
- Goed regelbare vlam
- Veel keuzemogelijkheden:
- Klassieke branderkop op de brander
- Geïntegreerde systemen waar kookpot en brander samen functioneren
- Lage, staande brander met aanvoerleiding
Nadelen
- Butaangas presteert niet meer bij temperaturen onder de drie graden.
Kies bij tochten op en onder het vriespunt voor brandstofmengsels die isobutaan (met een kookpunt op -11,7°C) en propaan (kookpunt bij -42°C) bevatten. Hou het percentage butaan zo laag mogelijk of nog beter is dat je dit probeert te vermijden.
Als je de gasbus niet opwarmt tot boven het vriespunt blijft na verbranding van isobutaan en propaan de butaan ongebruikt achter in je gasbus. In de winter met constante temperaturen onder nul is een apart staande gasbrander met voorverwarmbuis de enige zekere keuze. We komen hier later in dit artikel op terug. Voor techneuten onder ons geeft volgende grafiek een indicatie wat je van gasdruk mag verwachten t.o.v. hoogte en temperatuur.
- Gas is niet overal verkrijgbaar, zeker als je geen gespecialiseerde buitensportzaak vindt.
- Het is een duurdere brandstof dan vloeibare brandstoffen.
- Je hebt geen visueel zicht op de reservebrandstof.
- Eenmaal de gasbus leeg begint te raken, vermindert de druk en als gevolg daarvan de performantie. Dan duurt het langer vooraleer water aan de kook geraakt.
- Niet alle systemen zijn uitwisselbaar zonder adapter. Met name de campingaz-branders werken enkel op campingaz terwijl alle andere branders die te koop zijn in de buitensportzaken vaak op diverse merken van gasbidons branden (schroefaansluiting) met uitzondering van campingaz (al kan het soms toch nog lukken).
Soorten gasbranders
Klassieke branderkop die je bovenaan het gaspatroon schroeft
Dit is vaak het lichtste systeem maar qua draagvermogen en stabiliteit scoort het minder goed, zeker als je een grotere bidon en/of een zwaardere kookpot hanteert. Het terrein is namelijk niet altijd even gelijk. Soms zoek je best extra steun van een rots of steen of gebruikt een stabilisatorvoet..
Je hebt ook een hoger windscherm nodig dat zowel de vlam als de onderzijde van de kookpot bedekt. Let er wel voor op dat de gasbus niet te veel opwarmt en zet je scherm dus niet volledig rondom de gasbus.
Merken gas kooksystemen: snowpeak, primus, msr, soto, eoe,…
Geïntegreerde kooksystemen met brander en kookpot
In dit systeem zijn brander en kookpot met elkaar verbonden en schroef je de bidon eronder aan. Meestal hebben ze een ingebouwde warmtewisselaar en een geïntegreerd windscherm.De smalle hoge potten, vaak met een isolerend jasje, zijn vooral geschikt voor het opwarmen van water. Bredere versies zijn ook beperkt geschikt voor het koken van gerechten.
Ze werken snel en erg efficiënt maar zijn gemiddeld zwaarder dan de losse branders. Je zou zelf kunnen berekenen hoeveel liter water je aan de kook moet brengen om het hogere gewicht te compenseren. Wat afhangend van de snelheid van koken kan je ongeveer 4 gram gas besparen per liter water die je aan de kook brengt.
Zorg omwille van het hoger zwaartepunt voor een stabiele ondergrond. Gebruik eventueel een extra brede steun (meestal meegeleverd).
Door hun constructie is het nog belangrijker om bij temperaturen onder nul te kiezen voor een gasmengsel zonder butaan om voldoende gasdruk te genereren. Er bestaan manieren om de gasbus op te warmen maar we bevelen aan om niet te gaan experimenteren en eerder over te schakelen op types met voorverwarmbuis wanneer je liefhebber bent van wintertochten.
Merken geïntegreerde kooksystemen: primus, jetboil, msr, kovea,…
Staande, lage brander met aanvoerleiding
Deze brander staat los van de bidon en het gas wordt aangevoerd via een brandstofslang. Ook dit systeem is iets zwaarder, al bestaan er zowel lichtere als zwaardere branders op de markt.
De grootste voordelen zijn:
- Staat stabieler en draagt gemakkelijker zwaardere potten dan de klassieke gasbranders
- Lager windscherm nodig (een windscherm komt ideaal tot en met de onderkant van de pot)
- Bij vriestemperaturen bruikbaar mits hij een voorverwarmbuis heeft. Niet alle lage branders hebben dit, check de foto’s hieronder om het verschil op te merken. Hier loopt de brandstofleiding door de vlam zodat je zeker bent dat het vloeibare gas in gasvorm de sproeikop bereikt.
Merken kooksystemen met aanvoerleiding: eoe, msr, kovea, primus…
Aan de slag met vloeibaar gas
Het gasblik staat eerst recht en pas na aansteken van de brander wordt het gasblik voorzichtig omgedraaid. Het vluchtiger propaan en isobutaan zorgen voor de nodige druk om de brandstof naar de brander te drijven.
Het blijft altijd een nuttige reflex om de gasbus op een warmere plaats te bewaren want bij echt koude temperaturen van pakweg -20°C is het raadzaam de gasbus opgewarmd te houden tijdens het stoken door hem in de nabijheid te plaatsen van de brander (opgelet dat je die ook niet te dicht plaatst!). Hoe leger de bus wordt, hoe meer het gas gaat afkoelen en de druk verlaagt.
Werken met een omgekeerd blik geeft een iets groter risico op verstopping van de sproeier door onzuiverheden in het gasblik. De regeling verloopt ook iets minder soepel. Je doet het dus enkel maar bij vriestemperaturen.
Branders op vloeibare brandstoffen (benzinebranders of multifuelbranders)
Deze branders worden ook wel benzinebranders of multifuelbranders genaamd. Sommige ervan kunnen ook op gas branden, dat zijn omnifuelbranders. Soms is het nodig om de sproeierkop te vervangen naargelang de soort brandstof al zijn er ook branders die met een sproeier alle brandbare stoffen aan kunnen. Laat je goed adviseren.
Qua werking kan je ze vergelijken met de staande lage gasbranders met aanvoerleiding. De brandstoffles wordt via een pomp onder druk gezet. Hoe leger de fles, hoe meer je moet pompen maar je kan op die manier de druk wel hoog genoeg houden. Er is wel een minimumhoeveelheid brandstof nodig opdat de brander nog zou werken.
Bij de start laat je eerst een kleine beetje brandstof naar de brander lopen en draait de kraan terug dicht. Dan steek je de brandstof aan en laat de brander zich opwarmen. De brandstof aanwezig in de voorverwarmbuis zal na een tijdje beginnen te vergassen. Als bijna alle brandstof opgebrand is, zet je de kraan terug open van de brandstoffles.
De verschillen tussen branders zitten soms op niveau van regelbaarheid van de vlam en het geluid dat wordt geproduceerd. Bekijk zeker ook dit heel verdienstelijk vergelijkend overzicht
Voordelen
- Brandt tal van vloeibare brandstoffen: handig in landen waar gas heel moeilijk te vinden is. Een tankstation vind je overal, kies altijd voor de meest zuivere brandstof. Maar gebruik zo vaak als je kan het duurdere coleman fuel. Te koop in de buitensportzaak, die laat quasi geen residu achter en heeft ook de hoogste calorische waarde.
- Benzine is het meest betrouwbaar en performant bij erg koude temperaturen. De pomp zorgt hier voor het opbouwen en onderhouden van de gasdruk. Het smelten van sneeuw gaat hier het snelst.
- Goedkope brandstof
Nadelen
- De brander is vaak zwaarder dan een gasbrander.
- Er is zeker oefening nodig bij het eerste gebruik aangezien je bij de meeste types de brander moet voorverwarmen. Vermijd een te grote steekvlam door slechts een kleine hoeveelheid bij aanvang in de brander de laten lopen en wacht lang genoeg tot het terug openzetten van de brandstofkraan.
- Bij gebruik van minder zuivere brandstoffen is regelmatig onderhoud nodig. Bekijk het filmpje over hoe je een brander onderhoudt (elke brander is anders, controleer de gebruiksaanwijzing of website van de fabrikant voor meer informatie)
- Warmteregeling bij kokkerellen verloopt minder soepel dan bij een gasbrander.
- Duur in aankoop.
- Niet geluidloos, sommige branders kunnen serieus wat decibels produceren.
Merken kooksystemen op vloeibare brandstof: msr, primus, optimus, eoe, kovea,…
Spiritusbrander (ethanol/methanol)
.jpg)
Voordelen
- Eenvoudige brander die weinig onderhoud vraagt.
- Brandalcohol is wijd verkrijgbaar en erg goedkoop
- Trangia heeft een all-in-systeem (maar dit maakt hem zwaar). Je kan de brander ook apart gebruiken of zelf een brander maken met een blikje.
- Met voldoende ervaring gemakkelijk te doseren. (je hebt zicht op je reserve)
- Lichtgewicht oplossing als je zelf een brander in elkaar knutselt
Nadelen
- De calorische waarde van alcohol is lager in vergelijking met de meeste andere brandstoffen, zie de BTU/pound waarde in volgend overzicht). Bij een lange tocht zonder bevoorrading waarbij je veel moet koken of als je wilt koken voor een grote groep draag je meer brandstof gewicht mee in vergelijking met rijkere brandstoffen.
- De kooktijd is merkelijk langer dan bij gas of benzine door de veel lagere vlamtemperatuur. Voor het smelten van sneeuw is de brandstof niet performant genoeg.
- Het vlampunt is hoog waardoor alcohol moeilijker ontbrandt bij lage temperatuur in tegenstelling tot gas of benzine en is daarom minder geschikt voor winterse toestanden tenzij je systemen met een wiek gebruikt.
- Brandalcohol is in de praktijk moeilijk regelbaar (zelfs met het ‘dekseltje’ van Trangia).
- De vlam is gevoelig voor wind, dus gebruik zeker een windscherm, al raden we dit altijd aan.
- De vlam is quasi onzichtbaar dus zeker dubbelchecken of de brandstof al brandt of uit is.
Merken: trangia, vargo, toaks, white box stove
Esbit
Voordelen
- Esbit is een vaste brandstof die soms ook in de ruimbagage van een vliegtuig wordt meegenomen (maar het blijft in theorie verboden).
- Eenvoudig systeem waarbij ook de vlam zichtbaar blijft
- Wint het op laagste gewicht bij alle andere systemen.
- Duidelijk doseerbaar (15gr en 4 gr blokjes)
Nadelen
- Niet reukloos (ventilatie!) en laat wat residu achter op de bodem van de pot.
- Erg windgevoelig. Een goed windscherm is belangrijk.
- Brandstof is duur en moeilijk verkrijgbaar
- Traag (eerder aangewezen voor solo trekkers)
- Trekt vocht aan (bewaar in een luchtdichte verpakking)
Houtbranders
Hier zijn tal van opties mogelijk: van open vuur over enkelwandige branders zoals de gekende zelfbouw ikea stove tot de dubbelwandige meer efficiënte branders. Deze laatsten halen ook nog energie uit de rookgassen.
Voordelen
- Gebruikt organisch materiaal uit de omgeving zodat je geen brandstof dient mee te nemen.
- Eenvoudig systeem dat geen onderhoud vergt.
- Met wat handigheid behoort zelfbouw tot de mogelijkheden.
Nadelen
- Duurt langer om water aan de kook te brengen, is niet echt regelbaar.
- Vergt wat oefening om een vuur te maken, zeker als het hout nat is.
- Niet in alle gebieden is er genoeg hout of brandbaar materiaal te vinden.
- In sommige natuurgebieden is een open vuur verboden.
- Kookpot wordt “zwartgeblakerd”
Merken kooksystemen hout: vargo, solostove, toaks,
Geïntegreerde alternatieve multifuel oplossing
De meest gekende zijn de ontwerpen van traildesigns met zijn typisch conisch windscherm. Je bent gebonden aan een specifieke pot. Ook anderen bieden lichtgewicht multi fuel systemen aan waar je hout, alcohol, esbit als brandstof kan gebruiken.
Merken kooksystemen: traildesigns
Tot slot, nog enkele tips
Tips bij de aankoop van een brander, om het even de welke moeten brander en kookpot op elkaar afgestemd zijn:
- De brander moet de kookpot veilig kunnen dragen zonder dat het hele gebeuren omkantelt of dat de kookpot wegschuift.
- De branderkop moet aangepast aan de diameter van je kookpot. Een bredere pot vergt een bredere branderkop anders zal de vlam te lokaal zijn met een hogere kans tot aanbranden en een ongelijke verdeling van de warmte. Aan de andere kant, als de vlammen langs de zijkant likken ben je ook niet efficiënt bezig.
- Titaniumkookpotten zijn omwille van de slechte warmtegeleiding gevoeliger voor aanbakken dan vb. aluminium. Kookpotten met een dikkere bodem of met een anti -aanbakcoating kunnen dit risico inperken.
En dan nog enkele tips om efficiënter en veiliger te koken:
- Water opwarmen met het deksel op de pot is een goede reflex om energie te besparen evenals het gradueel opendraaien van de brandstofleiding zodat de kookpot tijd krijgt om de warmte over te dragen op de inhoud.
- Ook al ben je in de luwte van je tent bezig, een windscherm blijft in de meeste gevallen aanbevolen. Let er bij gebruik van een windscherm wel op dat de gasbus niet oververhit geraakt.
- Zorg voor voldoende ventilatie (koken in de tent doe je alleen als je weet waar je mee bezig bent).
- Zorg voor een stabiele ondergrond. Op een sneeuwveld isoleer je de brander van de ondergrond (sneeuwschop, houten plankje…).
- Kijk voor iedere tocht je brander na en maak hem zo nodig proper. Vervang voor vertrek eventuele risico-onderdelen (vooral rubber ringen zijn gevoelig aan veroudering).
- Neem voor branders die meer onderhoud vragen een reparatieset mee (bv sleutel en naald om sproeier te reinigen/los te schroeven) mocht je hem moeten reinigen.
- Let op dat je bij open vuren of door onvoorzichtigheid geen brand veroorzaakt.